Το Ολοκαύτωμα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης – Του Οδυσσέα Σουρίλα

Όταν το Σεπτέμβριο του 1941 ο στρατός της Γερμανίας καταλάμβανε το Κίεβο, η ατμόσφαιρα στο Ράστενμπουργκ ήταν χαρούμενη. Τότε ο Χίτλερ με τον Χάινριχ Χίμλερ αποφάσισαν την τελική εξόντωση του εβραϊκού στοιχείου στην Ευρώπη. Υπεύθυνος για την αποστολή αυτήήταν ο Άντολφ Άιχμαν.
Όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν την Ελλάδα, έγινε φανερό ότι οι Εβραίοι ίσως γινόταν ιδιαίτερος στόχος τους. Το μεγαλύτερο κακό όμως γι’ αυτούς προήλθε από τις έρευνες που έκανε ο Alfred Rosenberg, κομισάριος του Χίτλερ, ο οποίος έστηνε τότε το ερευνητικό κέντρο για την μελέτη του Παγκόσμιου Εβραϊσμού στην Φρανκφούρτη. Όταν έπεσε η Ελλάδα έστειλε στη Θεσσαλονίκημια ομάδα. Αυτοί μόλις έφτασαν στην πόληλεηλάτησαν τις λέσχες, τις βιβλιοθήκες και της συναγωγές των Εβραίων, κατάσχεσαν δεκάδες χιλιάδες βιβλία, αρχεία, χειρόγραφα και σπάνια κειμήλια, τα οποία και έστειλαν στην Γερμανία.
Φεύγοντας διόρισαν έναν πιο συνεργάσιμο πρόεδρο για την εβραϊκή κοινότητα της πόλης. Ενώ η καθημερινότητα συνεχιζόταν, άρχισαν να εμφανίζονται τα πρώτα μέτρα εναντίον των Εβραίων της πόλης. Στις 8 Ιουλίου 1942 ο διοικητής της Βέρμαχτ έδωσε εντολή να συγκεντρωθούν όλοι οι άρρενες Εβραίοι πολίτες μεταξύ 18-45 ετών, με σκοπό να προβούν σε απογραφή. Ο λόγος της δεν τους γνωστοποιήθηκε, αλλά σύντομα έγινε φανερό ότι θα χρησιμοποιούνταν ως εργάτες στη διάνοιξη δρόμων και άλλων έργων που θα βοηθούσαν τα στρατεύματα των Γερμανών.
Η συγκέντρωση των Εβραίων αντρών έγινε στις 11 Ιουλίου. Συνολικά στην πλατεία Ελευθερίας συγκεντρώθηκαν 9.000 άτομα. Πλήθος κόσμου μαζεύτηκε για να παρακολουθήσει το θέαμα αυτό, ενώ πολλοί Γερμανοί τραβούσαν φωτογραφίες. Οι άντρες που περίμεναν στην ουρά απαγορευόταν να πιούν κάτι για να δροσιστούν. Κάποιους απ’ αυτούς δε, τους έβαλαν να κάνουν ασκήσεις γυμναστικής για να τους εξευτελίσουν.
Τον Ιανουάριο του 1943 ο Άντολφ Άιχμαν έστειλε τον έμπιστο υπαρχηγό του, Ρολφ Γκίντερ, στην Θεσσαλονίκη.Το μόνο που έκανε ήταν να απαιτήσει να του δώσουν πληροφορίες για την εβραϊκή κοινότητα και αμέσως σχεδόν επέστρεψε στο Βερολίνο. Λίγες μέρες αργότερα ο Άιχμαν επιφόρτισε έναν ακόμα στενό συνεργάτη του να ασχοληθεί με την «Τελική Λύση» του εβραϊκού ζητήματος στη Θεσσαλονίκη τον Ντίντερ Βισλιτσένι. Οι εντολές που είχε ήταν να ξεμπερδέψει με το όλο θέμα της Θεσσαλονίκης σε 6-8 εβδομάδες .
Αυτός έφτασε στη Θεσσαλονίκη στις 6 Φεβρουαρίου 1943. Συνοδευόταν περίπου από 100 Γερμανούς αστυνομικούς. Μετά από λίγες μέρες διέταξε τον αρχιραββίνο να φορέσουν οι Εβραίοι το κίτρινο αστέρι, να σημαδέψουν τα μαγαζιά τους και να μείνουν σε γκέτο. Στη συνέχεια τους απαγορεύτηκαν και άλλα πράγματα: να αλλάζουν τόπο κατοικίας άνευ άδειας, να χρησιμοποιούν το τραμ και το τηλέφωνο και να περπατούν σε δημόσιους χώρους μετά το σούρουπο.
Στη συνέχεια τα μέτρα των Γερμανών άρχισαν να γίνονται πιο πιεστικά. Έδωσαν εντολή να διαγραφούν από όλες τις λέσχες, τους συλλόγους και τις επαγγελματικές οργανώσεις, όσα μέλη τους ήταν Εβραίοι. Την 1η Μαρτίου 1943 δόθηκε διαταγή να δηλωθούν όλα τα περιουσιακά στοιχεία που είχαν.
Στις 14 Μαρτίου ο αρχιραββίνος διατάχθηκε από τους Γερμανούς να συγκαλέσει δημόσια συγκέντρωση στο συνοικισμό Χιρς. Εκεί, για πρώτη φορά πληροφορήθηκαν ότι σε λίγο καιρό επρόκειτο να τους εκτοπίσουν στην Κρακοβία. Ο αρχιραββίνος προσπάθησε να ωραιοποιήσει την κατάσταση που τους περίμενε. Η συνάντηση όμως, δεν είχε την κατάληξη που επιθυμούσε, αφού το πλήθος ξέσπασε σε γιουχαΐσματα και σε κλάματα οργής και απελπισίας. Την επόμενη, ένα τρένο με τριάντα βαγόνια περίμενε στο σταθμό για να αρχίσουν οι εκτοπίσεις. Με το πρώτο τρένο έφυγαν περίπου 2.800 άτομα.
Την επόμενη μέρα κατέφθασαν στο συνοικισμό Χιρς οι κάτοικοι του γειτονικού οικισμού Stazion Chiko ή Μικρού Σταθμού. Οι δυο αυτές ομάδες στάλθηκαν στο Άουσβιτς με το τρένο. Συνέχεια είχε η συνοικία Ρεζί Βαρδάρ ή «Ραμόνα», απ’ όπου οι σχεδόν 15.000 κάτοικοι εκδιώχθηκαν μέσα σε λιγότερο από μία ώρα.
Στους Εβραίους που ζούσαν στο κέντρο και στα ανατολικά προάστια είχε απλωθεί η φήμη ότι μόνο οι «κομουνιστικές», οι εργατικές δηλαδή, συνοικίες προορίζονταν για εκτοπισμό. Στις 17 Μαρτίου όμως, ο αρχιραββίνος εμφανίστηκε στη Συναγωγή της περιοχής Μοναστηριωτών και τους διέλυσε τις αυταπάτες. Είπε στο παρευρισκόμενο πλήθος, πως δεν υπήρχε άλλη λύση από το αποδεχθούν την σκληρή μοίρα τους. Τότε, άρχισαν να τον φώναζαν προδότη και του επιτέθηκαν.
Στη Θεσσαλονίκη οι μόνοι Εβραίοι που είχαν μείνει ήταν αυτοί που ανήκαν στην προνομιούχα ελίτ, αυτοί που είχαν ισπανικά χαρτιά και πάνω από 1.000 άντρες που έφτιαχναν δρόμους για έναν εργολάβο του στρατού στην Κεντρική Ελλάδα. Η ηγεσία της κοινότητας και οι Εβραίοι με Ισπανικά διαβατήρια στάλθηκαν τις αρχές Αυγούστου στο «προνομιούχο» στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μπέργκεν- Μπέλσεν.
Σύμφωνα με τα γερμανικά αρχεία περίπου 45.000 Εβραίοι έφτασαν από τη Θεσσαλονίκη στο Άουσβιτς. Μέσα σε λίγες ώρες από την άφιξή τους οι περισσότεροι θανατώθηκαν φριχτά στους θαλάμους αερίων. Απ’ αυτούς μόνο 1.950 άτομα επέστρεψαν.

Βιβλιογραφία
Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, «Το Ολοκαύτωμα στις μαρτυρίες των Ελλήνων Εβραίων», εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1993
Ελευθερία Δροσάκη, «Εν Θεσσαλονίκη….», εκδ. Εντός, 2000
Έρρικα Κούνιο – Αμαρίλιο, Αλμπέρτος Ναρ, «Προφορικές Μαρτυρίες Εβραίων της Θεσσαλονίκης για το Ολοκαύτωμα», Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1998
«Ο φόρος του αίματος στην Κατοχική Θεσσαλονίκη: ξένη κυριαρχία- αντίσταση και επιβίωση», επιμέλεια Β. Γούναρης, Π. Παπαπολυβίου, Θεσσαλονίκη 2001
LordRusselofLiverpool, «Η Μάστιγα του Ναζισμού, τα εγκλήματα πολέμου του Γ΄ Ράιχ 1939-1945», μετάφραση Γεωργία Δημητροπούλου, εκδ. Ιωλκός, Αθήνα 2007