Όταν η Goldman έγινε η Red Emma – Της Κατερίνας Δήμτσα

Η Emma Goldman ήταν (και ως πρότυπο δε θα πάψει να είναι) γνωστή επαναστάτρια, αναρχική, ένθερμη υποστηρίκτρια της αντισύλληψης και της ελευθερίας του λόγου, φεμινίστρια, λέκτορας και συγγραφέας. Γεννημένη στις 27 Ιουνίου 1869, έγινε γνωστή ως Red Emma τόσο για την κληρονομιά που άφησε σε κάθε εξεγερμένο στον πυρήνα του άνθρωπο , όσο και για την πολιτική της συμμετοχή, μια σφραγίδα στην πολιτική σκέψη και δράση των χρόνων της. Μεταξύ των ανδρών και των γυναικών που πρωταγωνίστησαν στη δημόσια ζωή της Αμερικής, δεν υπάρχουν παρά ελάχιστοι των οποίων τα ονόματα αναφέρονται συχνά όσο το δικό της. Ωστόσο, ποια είναι η πραγματική Emma Goldman πίσω από την Red Emma; Γεννήθηκε στη Ρωσία το 1869. Ως παιδί Εβραίων γονέων, μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες σε ηλικία 16 ετών λόγω του αυξανόμενου αντισημιτισμού στη Ρωσία.

Η κόκκινη Εmma: Αναρχία και επαναστατική βία.

Μόλις έφτασε στη Νέα Υόρκη, η Goldman ασχολήθηκε γρήγορα με την πολιτική, δείχνοντας ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον αναρχισμό. Μεταστράφηκε στην αναρχική ιδεολογία από τον Γιόχαν Μοστ, που τη σύστησε στις ιδέες βασικών αναρχικών στοχαστών, όπως ο  Κροπότκιν, το έργο του οποίου τη βοήθησε να πεισθεί για το αναρχικό όραμα.

Η ίδια στα γραπτά της περιέγραψε τις απόψεις της απέναντι στο κράτος, υποστηρίζοντας ότι δεν είναι άλλο από ένα «ψυχρό τέρας», φύσει ανήθικο. Ο τρόπος με τον οποίο το κράτος διοικείται, είναι διαμετρικά αντίθετος με την ανθρώπινη φύση, ενώ η ύπαρξή του αφενός εμποδίζει τους ανθρώπους να ασκήσουν την ατομική τους ελευθερία, αφετέρου παρακωλύει την κοινωνική αρμονία. Κεντρική ιδέα της σκέψης της πως το κράτος χρησιμοποιεί την εξουσία του για να προστατεύσει τις άρχουσες τάξεις και όσους κατέχουν περιουσία. Στο “Πατριωτισμός: A Menace to Liberty” (1908), η Goldman υποστηρίζει ότι το κράτος χειραγωγεί τον πληθυσμό του ενθαρρύνοντας τον πατριωτισμό, ο οποίος με τη σειρά του βοηθά το κράτος να εμπλακεί σε στρατιωτικές επιχειρήσεις με άλλα έθνη για να επεκτείνει τα εδάφη του. Η έννοια του κράτους συνυφαίνεται στην πολιτική της σκέψη με την ατελεύτητη τροφοδοσία συγκρούσεων και πολέμων.

• Αναρχισμός και άλλα δοκίμια

Το 1910, η Emma δημοσίευσε μια σειρά δοκιμίων που περιέγραφαν τη σχέση της με τον αναρχισμό, με τίτλο «Αναρχισμός και άλλα δοκίμια». Η συλλογή δοκιμίων αποτελούνταν από 12 έργα που χρησιμοποιούν ένα αναρχικό πλαίσιο για να συζητήσουν μια ποικιλία θεμάτων, συμπεριλαμβανομένης της βίας και του εθνικισμού.
Στο έργο της, περιγράφει επίσης την απόρριψη του καπιταλισμού και την επιρροή που άσκησε στις πεποιθήσεις της ο αναρχικός φιλόσοφος Πίτερ Κροπότκιν. Ο Κροπότκιν υποστήριξε ότι η αμοιβαία βοήθεια και η συνεργασία εντός των ειδών ήταν οι καθοριστικοί παράγοντες της εξέλιξης, καθώς επίσης την ιδέα ότι η αλληλοβοήθεια και ο αλτρουισμός είναι φυσικά χαρακτηριστικά ηθικής που υπάρχουν βιολογικά στους ανθρώπους. Σύμφωνα με τον Κροπότκιν, επειδή οι άνθρωποι ήταν από τη φύση τους αλτρουιστές, το κράτος, και ειδικότερα το καπιταλιστικό κράτος, ήταν ένας περιττός προστάτης της τάξης. Οι ιδέες αυτές φώλιασαν στην σκέψη της  Goldman, δομώντας σταδιακά την Red Emma.

Μέσα από τα πολυάριθμα δοκιμιακού τύπου πολιτικά της έργα, αναγνωρίζει τον αναρχισμό ως τη μόνη φιλοσοφία που φέρνει στον άνθρωπο τη συνείδηση του εαυτού του, υποστηρίζοντας ότι ο Θεός, το κράτος και η κοινωνία είναι ανύπαρκτα και οι υποσχέσεις τους άκυρες, αφού μπορούν να εκπληρωθούν μόνο μέσα από τον άνθρωπο. Ο αναρχισμός είναι επομένως ο δάσκαλος της ενότητας της ζωής, όχι μόνο στη φύση, αλλά και στον άνθρωπο.

Δεν υπάρχει καμία σύγκρουση μεταξύ των ατομικών και των κοινωνικών ενστίκτων, εξηγεί η Goldman μέσω μιας εύστοχης παρομοίωσης. Η σχέση ατομικού – συλλογικού παρουσιάζεται εναρμονισμένη όπως η σχέση μεταξύ της καρδιάς και των πνευμόνων: το ένα είναι ο υποδοχέας της πολύτιμης ουσίας της ζωής, το άλλο η αποθήκη της, που τη διατηρεί καθαρή και ισχυρή. Το άτομο είναι η καρδιά της κοινωνίας, που διατηρεί την ουσία της κοινωνικής ζωής, η κοινωνία είναι οι πνεύμονες που διανέμουν το στοιχείο για να διατηρήσουν την ουσία της ζωής – δηλαδή το άτομο – καθαρή και ισχυρή.

Ενώ πολλοί αναρχικοί είναι κατά της βίας και προσπαθούν να αποστασιοποιηθούν από τη σύνδεση του αναρχισμού με τη βία, εκείνη ήταν υποστηρικτής της χρήσης επαναστατικής βίας και συμμετείχε ακόμη και στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο για να προωθήσει τον αναρχισμό στην Ισπανία.

• To ζήτημα του πατριωτισμού

Ένα από τα δοκίμια που έγραψε η Goldman είχε τίτλο Πατριωτισμός: A Menace to Liberty (Μια απειλή για την ελευθερία), στο οποίο περιέγραφε τις απόψεις της για τον πατριωτισμό. Στο δοκίμιο, επικρίνει τη χρήση του πατριωτισμού από την Αμερική, υποστηρίζοντας ότι ο πατριωτισμός χρησιμοποιείται ως εργαλείο για να δικαιολογηθεί η δολοφονία ανθρώπων μέσω του μιλιταρισμού. Η Γκόλντμαν κατέκρινε έντονα τη χρήση του πατριωτισμού από τις ΗΠΑ και το πώς ο πατριωτισμός γεννά ιδανικά που κάνουν τους ανθρώπους να θεωρούν τον εαυτό τους ανώτερο από άλλα έθνη. Υποστήριξε ότι οι άνθρωποι είναι επομένως πρόθυμοι να υπερασπιστούν το έθνος τους από φανταστικές απειλές κινητοποιώντας τον στρατό για να διαπράξουν πράξεις δολοφονίας και βίας.

Μια σφαλιάρα στον θρησκευτικό πουριτανισμό.

Για την Goldman η αθεΐα έχει μια βάση συμπαγή, με ερείσματα κοινωνικά που υπαγορεύει την σθεναρή αντίθεση σε οποιοδήποτε καταπιεστικό ζυγό. Στο έργο της “Η υποκρισία του πουριτανισμού” (1917),  υποστήριξε ότι η θρησκεία και η εκκλησία χρησιμοποιούνται για τον εξαναγκασμό των ανθρώπων και δεν αποτελούν παρά μια μορφή καταναγκαστικής σχέσης, αφού αξιοποιώντας τις έννοιες της κόλασης και του παραδείσου εξαναγκάζουν τους ανθρώπους σε υπακοή παρά τη θέλησή τους. Η θρησκεία ενθαρρύνει τη διατήρηση της ταξικής ανισότητας, καθώς κρατά τους φτωχούς και την εργατική τάξη μοιρολατρικά υποταγμένους κι απογοητευμένους. Αυτή η απογοήτευση είναι που εμποδίζει τους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν την πραγματικά καταναγκαστική φύση της θρησκείας και να εξεγερθούν εναντίον της.

«Από την πρώτη μου ανάμνηση της νιότης μου στη Ρωσία επαναστατούσα ενάντια στην ορθοδοξία σε κάθε μορφή», έγραφε το 1934 στο άρθρο της «Αξίζει να ζήσω τη ζωή μου;». Με τον πατέρα της να της λέει ότι «μια Εβραία κόρη» δεν χρειάζεται παρά να προετοιμαστεί για γάμο, η προκλητική 17χρονη μετανάστευσε με την αδελφή της στη Νέα Υόρκη, αναλαμβάνοντας εργοστασιακή εργασία. Μετά τη βομβιστική επίθεση στο Χέιμαρκετ το 1887 και την εκτέλεση αναμφισβήτητα αθώων αναρχικών στο Σικάγο, η Γκόλντμαν ρίχτηκε στο «εκστατικό τραγούδι» της πολιτικής ρητορείας: «Δεν πιστεύω στον Θεό, γιατί πιστεύω στον άνθρωπο. Όποια κι αν είναι τα λάθη του, ο άνθρωπος εδώ και χιλιάδες χρόνια εργάζεται για να διορθώσει την κακή δουλειά που έκανε ο θεός σας. Υπάρχουν… κάποιοι εξουσιαστές που θα σκότωνα με κάθε μέσο που έχω στη διάθεσή μου. Είναι η άγνοια, η δεισιδαιμονία και ο φανατισμός – οι πιο μοχθηροί και τυραννικοί κυβερνήτες στη γη”.

Με τα δικά της λόγια μας εξηγεί: “Το βάρος όλων των τραγουδιών και των δοξολογιών «προς τον Ύψιστο» ήταν ότι ο Θεός αντιπροσωπεύει τη δικαιοσύνη και το έλεος. Ωστόσο, η αδικία μεταξύ των ανθρώπων αυξάνεται διαρκώς- τα αίσχη που διαπράττονται εναντίον των μαζών μόνο σε αυτή τη χώρα θα έμοιαζαν αρκετά για να ξεχειλίσουν οι ουρανοί. Αλλά πού είναι οι θεοί για να βάλουν τέλος σε όλες αυτές τις φρικαλεότητες, αυτές τις αδικίες, αυτή την απανθρωπιά προς τον άνθρωπο; Όχι, όχι οι θεοί, αλλά ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ πρέπει να ξεσηκωθεί με την πανίσχυρη οργή του. Αυτός, εξαπατημένος από όλες τις θεότητες, προδομένος από τους απεσταλμένους τους, αυτός, ο ίδιος, πρέπει να αναλάβει να φέρει τη δικαιοσύνη στη γη. Η φιλοσοφία της αθεΐας εκφράζει την επέκταση και την ανάπτυξη του ανθρώπινου νου. Η φιλοσοφία του… “θεϊσμού”, αν μπορούμε να την ονομάσουμε φιλοσοφία, είναι στατική και σταθερή. Ακόμη και η απλή προσπάθεια να διαπεράσει κανείς αυτά τα μυστήρια αντιπροσωπεύει, από τη θεϊστική άποψη, τη μη πίστη στην παντοδύναμη παντοδυναμία, ακόμη και την άρνηση της σοφίας των θεϊκών δυνάμεων έξω από τον άνθρωπο. Ευτυχώς, όμως, ο ανθρώπινος νους δεν ήταν ποτέ, και δεν μπορεί ποτέ να είναι, δέσμιος των σταθερών”.

Αναρχοφεμινισμός ή/και απλώς βαθιά πίστη στην αυτοδιάθεση.

Η πιο σημαντική συμβολή της Goldman στον αναρχισμό ήταν αναμφισβήτητα ο τρόπος με τον οποίο τον συνέδεσε με τον φεμινισμό. Θεωρούσε την πατριαρχία ως μια ακόμα καταναγκαστική ιεραρχία. Επειδή οι αναρχικοί αντιτίθενται σε όλες τις μορφές καταναγκαστικών σχέσεων, η ίδια δεν αμφισβήτησε μόνο θεσμούς όπως το κράτος, αλλά αμφισβήτησε και την πατριαρχία. Η παράλληλη αμφισβήτηση των δύο αυτών θεσμών είναι κάτι που η πλειονότητα των αναρχικών στοχαστών είχε προηγουμένως παραβλέψει. Εισήγαγε στην αναρχική κριτική ένα ενδιαφέρον για τα ζητήματα των γυναικών που μέχρι τότε οι άλλοι αναρχικοί παραμελούσαν – μια χαρακτηριστική στροφή στην αναρχική θεωρία.

Η επιμονή της στη σημασία των ζητημάτων που αφορούσαν τις γυναίκες και στο νόημα της σεξουαλικότητας στη ζωή του ανθρώπου, σφράγισαν την ερμηνεία της για τον αναρχισμό. Η αυθεντικότερη συμβολή της Emma στο αναρχικό σύμπαν είναι ότι πρόσθεσε στην εξίσωση το σεξ και το φύλο, μια εννοιολογική επινόηση που σήμερα μπορεί να φαίνεται προφανής αλλά στη εποχή της ήταν σχεδόν κάτι ανήκουστη. Yπερασπίστηκε παράφορα έναν αναρχισμό που συμπεριλάμβανε το φύλο σαν μια αναλυτική κατηγορία και έκανε την απελευθέρωση των γυναικών ένα κεντρικό ζήτημα για την απελευθέρωση όλης της ανθρωπότητας.

Αν και τώρα αναφερόμαστε στην Goldman ως αναρχοφεμινίστρια, η ίδια στη ζωή της δεν ευθυγραμμίστηκε με το φεμινιστικό κίνημα του πρώτου κύματος που βρισκόταν σε εξέλιξη εκείνη την εποχή. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι ο φεμινισμός του πρώτου κύματος συνδεόταν με θέματα όπως το δικαίωμα ψήφου, και εκείνη ως αναρχική, δεν επεδίωκε να παραχωρήσει το κράτος στις γυναίκες το δικαίωμα ψήφου, αλλά επεδίωκε την κατάργηση του κράτους στο σύνολό του.

Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, στο έργο της “Η υποκρισία του πουριτανισμού”, ασκεί κριτική στην εκκλησία και παρομοιάζει τον γάμο με την πορνεία. Κατά την άποψή της, όσοι βρίσκονται μέσα στην εκκλησία καταδικάζουν την πορνεία, ενώ υποστηρίζουν την ιδέα του γάμου, παρά το γεγονός ότι και στα δύο σενάρια οι γυναίκες κυκλοφορούν και πωλούνται. Μιλάμε για μία σθεναρή επικριτή  των διπλών προτύπων που εφαρμόζονται στις γυναίκες, την ανδρική σεξουαλικότητα και τη σεξουαλική ελευθερία.

 Η ανάπτυξή της γυναίκας, η ελευθερία της, η ανεξαρτησία της είναι αναγκαίο  να προέρχεται από τον εαυτό της και μέσα από αυτόν. Πρώτον, διεκδικώντας τον εαυτό της ως προσωπικότητα και όχι ως σεξουαλικό εμπόρευμα. Δεύτερον, αρνούμενη το δικαίωμα σε οποιονδήποτε πάνω στο σώμα της- αρνούμενη να γεννήσει παιδιά, εκτός αν τα θέλει- αρνούμενη να γίνει υπηρέτρια του Θεού, του κράτους, της κοινωνίας, του συζύγου, της οικογένειας κ.λπ. κάνοντας τη ζωή της απλούστερη, αλλά βαθύτερη και πλουσιότερη. Δηλαδή, προσπαθώντας να μάθει το νόημα και την ουσία της ζωής σε όλη την πολυπλοκότητά της, απελευθερώνοντας τον εαυτό της από το φόβο της κοινής γνώμης και της δημόσιας καταδίκης.

Ως υπέρμαχος της αντισύλληψης του ελέγχου των γεννήσεων, η «Κόκκινη Εμμα» συχνά φρόντιζε να δίνει σχετικές διαλέξεις προκαλώντας τη μήνη των συντηρητικών κύκλων. Τον Μάρτιο του 1915, στη διάρκεια μιας ανοιχτής συζήτησης παρουσία ενός μεικτού ακροατηρίου 600 ατόμων στη Νέα Υόρκη, η Goldman πήρε το λόγο και εξήγησε με κάθε ειλικρίνεια τη μέθοδο του της αντισύλληψης. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που το συγκεκριμένο θέμα συζητιόταν οπουδήποτε στην Αμερική κατά παράβαση του νόμου. Το θέμα ήταν τόσο επικίνδυνο που οι φίλοι της είχαν πάει έχοντας εκ των προτέρων τα χρήματα της εγγύησης για το ενδεχόμενο σύλληψης, ενώ εκείνη όπως πάντα είχε μαζί της ένα βιβλίο για να το διαβάζει στο κρατητήριο. Εκείνη τη φορά δεν τη συνέλαβαν. Τη συνέλαβαν όμως τον επόμενο χρόνο και αντί να πληρώσει το πρόστιμο, ένα προνόμιο των πλουσίων, προτίμησε να περάσει δεκαπέντε ημέρες στη φυλακή. Αποχώρησε από το δικαστήριο κάτω από τις επευφημίες όλης της αίθουσας.

Η «Κόκκινη Έμμα» αφιέρωσε τη ζωή και το έργο της στο όραμα μιας ελεύθερης κοινωνίας απελευθερωμένων ατόμων. Τη βάφτισαν «η πιο επικίνδυνη γυναίκα στην Αμερική». Οι φεμινίστριες του ‘60- ‘70 τη μνημονεύουν σε συνθήματά τους: «Η Εmma το είπε το 1920 κι εμείς θα το ξαναπούμε τώρα!». Η Emma Goldman, άκρως αυθεντική, δραστήρια, ανήσυχη, απείθαρχη, πίσω από όλους αυτούς τους τίτλους και τις επευφημίες παραμένει η προσωποποίηση του ελεύθερου πνεύματος, ενός πνεύματος που το μόνο που ζητά είναι η ελευθερία, η απόλυτη, απεριόριστη ελευθερία για τον εαυτό της και τους άλλους.

Βιβλιογραφία- Πηγές:

-Εmma Goldman- Political Thinking in the Streets(Rowman & Littlefield Publishers, 2011)

-Emma Goldman – A Documentary History of the American Years, Vol. 2(University of Illinois Press, 2008)

-Alix Kates Shulman – To the Barricades – The Anarchist Life of Emma Goldman (Open Road Media, 2012)

-Emma Goldman – Anarchism and Other Essays (Third revised edition, New York: Mother Earth Publishing Association, 1917)                                                                                                                –The Philosophy of Atheism, Mother Earth journal, February 1916