Ιμπεριαλισμός: Τι μας είχε πει ο Λένιν; – Του Αποστόλη Σερέτη

Ο ιμπεριαλισμός ως ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού, έτσι όπως άρχισε να μορφοποιείται ο καπιταλισμός στις αρχές του 20ου αιώνα και έτσι όπως το βλέπουμε σήμερα, είναι μία ιστορική περίοδο εξέλιξης του κεφαλαιοκρατικού συστήματος. Ωστόσο έχει κάποια χαρακτηριστικά και αυτό το οποίο είναι γόνιμο στο σήμερα, είναι να δούμε προσεκτικά τι είχε υποστηρίξει ο Λένιν γύρω από το μονοπωλιακό στάδιο του καπιταλισμού πάντα με γνώμονα και την ιστορική περίοδο όπου εκπόνησε τις αναλύσεις του.

Η απόφαση του Τσάρου να λύσει τα προβλήματα του καθεστώτος και να αντιπαλέψει τις ομάδες που τον αντιστρατεύονταν, ρίχνοντας τη χώρα στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο, έφερε τα αντίθετα αποτελέσματα. Η ανάπτυξη της Ρωσίας το 1914 δεν της επέτρεπε να ανταπεξέλθει στις ανάγκες ενός βιομηχανοποιημένου μακροχρόνιου πολέμου. Η έλλειψη μεταφορικών μέσων, η μείωση της παραγωγής, η ανάγκη διαρκούς εφοδιασμού του στρατού και οι δαπάνες των εχθροπραξιών οδήγησαν σε υψηλές ανατιμήσεις των καταναλωτικών αγαθών ενώ οι μισθοί αυξάνονταν με χαμηλότερους ρυθμούς. Επίσης, ελλείψει σωστού εξοπλισμού και ηγεσίας, οι ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις αναλώνονται σε μάταιες επιθέσεις με τεράστιες απώλειες ανθρώπινων ζωών, που φτάνουν τα 3 εκατομμύρια στις αρχές του 1917. Παράλληλα, αγανάκτηση προκαλεί η διαφθορά μελών της αυλής ενώ και η φιλελεύθερη αριστοκρατία εναντιώνεται στον τσάρο διότι επωφελείται από τον πόλεμο για να αποκαταστήσει λίγο λίγο την απολυταρχία.

Ο Λένιν μετακόμισε στη Φινλανδία για λόγους ασφάλειας. Συνέχισε να ταξιδεύει στην Ευρώπη και συμμετείχε σε πολλά σοσιαλιστικά συνέδρια και δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένης της Διάσκεψης του Τσίμμερβαλντ το 1915. Όταν η Ινέσσα Αρμάντ εγκατέλειψε τη Ρωσία και εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, συνάντησε τον Λένιν και άλλους εξόριστους μπολσεβίκους και εξελίχθηκε σε άμεση συνεργάτιδά του. Σε αυτά τα χρόνια και συγκεκριμένα την άνοιξη του 1916, ο Λένιν έγραψε ένα από τα σημαντικότερα έργα του, το «Ο ιμπεριαλισμός ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού».  O Β.Ι.Λένιν αποκάλυψε την οικονομική και πολιτική ουσία του ιμπεριαλισμού, του νέου σταδίου ανάπτυξης στο οποίο μπήκε ο καπιταλισμός στις αρχές του 20ού αιώνα. Ο Λένιν με αυτό το έργο του πέτυχε να εξηγήσει και να ερμηνεύσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις λειτουργίες του καπιταλιστικού συστήματος και την εξέλιξη του. Το συμπέρασμα που προέκυψε καταλήγει στο ότι ο ιμπεριαλισμός που είναι η τελευταία φάση του καπιταλισμού ορίζεται από πέντε βασικά οικονομικά κριτήρια. Αυτά είναι η διαμόρφωση των μονοπωλίων, η κυριαρχία του χρηματιστικού κεφαλαίου, η εξαγωγή κεφαλαίων, ο σχηματισμός των διεθνών καρτέλ και το μοίρασμα του κόσμου μεταξύ των ιμπεριαλιστικών κρατών.

Ουσιαστικά η μεγάλη συνεισφορά του Λένιν είναι το γεγονός ότι εντόπισε τον ιμπεριαλισμό ως μία βαθμίδα ανάπτυξης του καπιταλισμού που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την κυριαρχία του μονοπωλίου στην καπιταλιστική παραγωγή, τη σύμφυση του βιομηχανικού και τραπεζικού κεφαλαίου, την εξαγωγή των κεφαλαίων και του οικονομικού χαρακτήρα των ιμπεριαλιστικών πολέμων για το μοίρασμα και ξαναμοίρασα των αγορών. Η ωρίμανση των καπιταλιστικών κοινωνιών στο ιμπεριαλιστικό στάδιο ανάπτυξής τους, συνεπάγεται την ωρίμανση των υλικών προϋποθέσεων για το σοσιαλισμό. Μέσα από τη μελέτη του ιμπεριαλισμού κατά τη διάρκεια του Α Παγκοσμίου πολέμου, ο Λένιν αποκάλυψε και απέδειξε το πέρασμα στις αρχές του 20^ου αιώνα, από το στάδιο του προμονοπωλιακού καπιταλισμού στο μονοπωλιακό καπιταλισμό. Η τεράστια ανάπτυξη της βιομηχανίας και η εξαιρετικά γοργή διαδικασία συγκέντρωσης της παραγωγής σε όλο και μεγαλύτερες επιχειρήσεις είναι μία από τις πιο χαρακτηριστικές ιδιότητες του καπιταλισμού. (Β. Ι. Λένιν,2017, σελ. 18)

Έτσι συνοπτικά μελετώντας το συγκεκριμένο βιβλίο αντιλαμβανόμαστε πέντε βασικούς άξονες εξέλιξης στον καπιταλισμό στο στάδιο του καπιταλισμού.

1) Συγκέντρωση της παραγωγής και του κεφαλαίου, που έχει φτάσει σε τέτοια υψηλή βαθμίδα ανάπτυξης, ώστε να δημιουργεί μονοπώλια που παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην οικονομική ζωή

2) συγχώνευση του τραπεζικού κεφαλαίου με το βιομηχανικό και δημιουργία μιας χρηματιστικής ολιγαρχίας πάνω στη βάση αυτού του “χρηματιστικού κεφαλαίου”,

3) εξαιρετικά σπουδαία σημασία αποκτά η εξαγωγή κεφαλαίου, σε διάκριση από την εξαγωγή εμπορευμάτων

4) συγκροτούνται διεθνείς μονοπωλιακές ενώσεις των καπιταλιστών, οι οποίες μοιράζουν τον κόσμο

5) έχει τελειώσει το εδαφικό μοίρασμα της Γης ανάμεσα στις μεγαλύτερες καπιταλιστικές δυνάμεις»

Η λεία που μοιράζεται αποτελείται από το σύνολο της υπεραξίας που παράγεται από την εργατική τάξη όπου Γης, το «θύμα» είναι συνολικά η παγκόσμια εργατική τάξη. Εδώ πρέπει να επισημάνουμε την αναλογία με ό,τι συμβαίνει στο εσωτερικό της κάθε καπιταλιστικής χώρας. Εκεί ο κεφαλαιοκρατικός ανταγωνισμός και η διαμόρφωση του μέσου ποσοστού κέρδους κατανέμουν τη συνολικά παραγόμενη από την εργατική τάξη υπεραξία στους διάφορους καπιταλιστές με βάση το μέγεθος του κεφαλαίου τους και όχι με βάση την υπεραξία που παράγουν πραγματικά οι εργάτες του ενός ή του άλλου καπιταλιστή.

Ο Λένιν τόνιζε από τότε ότι ο ιμπεριαλισμός με την εξαγωγή κεφαλαίου μεταφυτεύει γοργά σε όλες τις χώρες (και στις αποικίες) την καπιταλιστική παραγωγή. (Β. Ι. Λένιν, 1985, σελ. 35). Επίσης ο Λένιν σημείωνε ότι «θα ήταν μέγιστο λάθος να θεωρηθεί το μονοπώλιο των τραστ οικονομικά απραγματοποίητο με μεθόδους πάλης καθαρά οικονομικές», δίχως δηλαδή την πολιτική προσάρτηση με τη μορφή των αποικιών. (Β. Ι. Λένιν, 1985, σελ. 94.)

Ο Λένιν καταλήγει στο συμπέρασμα ΄΄ότι ο ελεύθερος συναγωνισμός γεννάει τη συγκέντρωση της παραγωγής και αυτή η συγκέντρωση σε μια ορισμένη βαθμίδα της ανάπτυξης της οδηγεί στο μονοπώλιο. Οι διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στις διάφορες καπιταλιστικές χώρες, στο ζήτημα λόγου χάρη του προστατευτισμού ή του ελεύθερου εμπορίου, προκαθορίζουν ασήμαντες μονάχα διαφορές στη μορφή των μονοπωλίων ή στο χρόνο της εμφάνισης τους, ενώ η γέννηση του μονοπωλίου από τη συγκέντρωση γενικά της παραγωγής, αποτελεί γενικό και βασικό νόμο του σύγχρονου σταδίου ανάπτυξης του καπιταλισμού. (Β. Ι. Λένιν,2017, σελ. 23)

            Ο Λένιν ως κριτική του ιμπεριαλισμού, εννοούσε τη στάση των διάφορων τάξεων της κοινωνίας και της αντίληψης και ιδεολογίας τους απέναντι στον ιμπεριαλισμό. Οι γιγάντιες διαστάσεις του χρηματιστικού κεφαλαίου, που είναι συγκεντρωμένο σε λίγα χέρια και δημιουργεί ένα αφάνταστα πλατύ και πυκνό δίχτυ σχέσεων και δεσμών, που υποτάσσει στο κεφάλαιο τη μάζα όχι μονάχα των μεσαίων και των μικρών αλλά και των πάρα πολύ μικρών καπιταλιστών και νοικοκυραίων και από την άλλη η οξυμένη πάλη με τις άλλες εθνοκρατικές ομάδες των χρηματιστών για το μοίρασμα του κόσμου και για τη κυριαρχία πάνω στις άλλες χώρες, όλα αυτά προκαλούν το γενικό πέρασμα όλων των εύπορων τάξεων με το μέρος του ιμπεριαλισμού. (ο.π, σελ. 127)

Ένα ακόμα σκέλος που αναλύει ο Λένιν είναι οι σχέσεις εξάρτησης. Συνοπτικά τα βασικά χαρακτηριστικά της εξάρτησης των χωρών από μεγάλα ιμπεριαλιστικά κέντρα είναι:

Οι χώρες που υστερούν στο ξεκίνημα της καπιταλιστικής ανάπτυξης καταλήγουν να υστερούν αποφασιστικά όλο και πιο πολύ. Η οικονομία των εξαρτημένων χωρών τείνει να εξασθενίσει παραπέρα.

1) Η πορεία των εξαρτημένων χωρών αποφασίζεται στην έδρα των ιμπεριαλιστικών μονοπωλίων και των ιμπεριαλιστικών κυβερνήσεων. Δε διαθέτουν κράτος αρκετά ισχυρό, ώστε να πάρει στα χέρια του τον έλεγχο της οικονομικής, πολιτικής, ακόμα και εθνικής ζωής.

2) Οι εξαρτημένες χώρες δε διαθέτουν δικές τους ισχυρές και ανεξάρτητες παραγωγικές μονάδες, που να μπορούν να εξουσιάζουν το ουσιαστικό σύνολο της οικονομίας και να μπορούν να προωθήσουν την ανάπτυξη.

3) Ανεξάρτητα από τις προόδους των εξαρτημένων χωρών, η οικονομική, κοινωνική και κρατική τους δομή γίνεται όλο και λιγότερο αυτεξούσια.

4) Η σχέση της εξάρτησης επιδέχεται μερική ανατροπή. Η πόρτα της ανεξάρτητης καπιταλιστικής ανάπτυξης «ποτέ δεν έκλεισε».

5) Στην πάλη ενάντια στο καθεστώς της εξάρτησης «αντιστέκονται μονάχα τα πιο εξτρεμιστικά στοιχεία και συμφέροντα στον ιμπεριαλιστικό κόσμο». Η πάλη αυτή διευκολύνεται αν στις εξαρτημένες χώρες «δεν υπάρχουν ντόπιες κυρίαρχες τάξεις και στρώματα που να ΠΙΣΤΕΥΟΥΝ στην κοινωνική αδικία». ( O ιμπεριαλισμός ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού – Η εξάρτηση)

Ουσιαστικά ο ιμπεριαλισμός είναι ο μονοπωλιακός καπιταλισμός. Έτσι καθορίζεται η ιστορική θέση του ιμπεριαλισμού. Αρχικά το μονοπώλιο ξεπήδησε από τη συγκέντρωση της παραγωγής σε μία πολύ υψηλή βαθμίδα της ανάπτυξης της με τη δημιουργία μονοπωλιακών ενώσεων των καπιταλιστών, τα καρτέλ και τα τραστ. Δεύτερον τα μονοπώλια οδήγησαν στην ένταση της αρπαγής των σπουδαιότερων πηγών πρώτων υλών και τρίτον το μονοπώλιο προήλθε από τις τράπεζες. Οι τράπεζες μετατράπηκαν από μετριόφρονες μεσολαβητικές επιχειρήσεις σε μονοπωλητές του χρηματιστικού κεφαλαίου ενώ τα προηγμένα καπιταλιστικά κράτη πραγματοποίησαν την προσωπική ένωση του βιομηχανικού και τραπεζικού κεφαλαίου. (Β. Ι. Λένιν,2017, σελ. 143)

 

Βιβλιογραφία

Β.Ι.Λενιν: Ο ιμπεριαλισμός ανώτατο στάδιο του Καπιταλισμού, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 2017

Β. Ι. Λένιν: «Σχετικά με τη γελοιογραφία του μαρξισμού και τον ιμπεριαλιστικό οικονομισμό», «Άπαντα», τ. 30, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», 1985