Η Μάχη του Στάλινγκραντ: Η ανθρωπότητα ευγνωμονούσα – Του Αποστόλη Σερέτη

Σαν σήμερα στις 2 Φεβρουαρίου 1943 έληξε η μεγαλύτερη και κρισιμότερη μάχη στην ιστορία των πολέμων της ανθρωπότητας. Η μάχη που έμελλε να καθορίσει την έκβαση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και κατ’ επέκταση και το αποτέλεσμα του. Από πολλούς ιστορικούς θεωρείται η σημαντικότερη μάχη ενώ σίγουρα η νίκη του Κόκκινου Στρατού στο Στάλινγκραντ, ίσως να αποτελεί και τη σωστική λέμβο στη τρικυμία που ταξιδεύει η ανθρωπότητα, μία τρικυμία που ο φασισμός και ο ναζισμός αποτελούν τα κύματα του ωκεανού του καπιταλισμού. Ίσως κάποιος να το χαρακτήριζε αυτό λογοτεχνικό και ναι είναι. Ωστόσο η σημασία της μάχης αυτής, ξεπερνάει τη κοινή λογική, ενώ με βεβαιότητα μπορούμε πλέον να πούμε ότι ναι, ίσως τότε η ανθρωπότητα να ανάσανε λίγο παραπάνω οξυγόνο.

Στις 17 Ιουλίου 1942, τα γερμανικά στρατεύματα εξαπέλυσαν μεγάλη επίθεση στο Νότιο Τομέα του Ανατολικού Μετώπου. Ενα τμήμα κινήθηκε προς το Στάλινγκραντ και στις 17/7/1942 έφτασε στα άκρα της πόλης κι ένα άλλο τμήμα έφτασε στον ποταμό Ντον, στην περιοχή της πόλης Ροστόβ με κατεύθυνση τον Καύκασο .Υπολογίζεται ότι πάνω από 1.500.000 στρατιώτες και από τις δύο πλευρές αλλά και πολίτες του Στάλινγκραντ έχασαν την ζωή τους. Οι απώλειες για τους Γερμανούς NAZI και τους συμμάχους τους ανήλθαν σε 800.000 νεκρούς και τραυματίες ενώ οι Σοβιετικοί είχαν 478.741 νεκρούς και 650.000 τραυματίες.

(αεροφωτογραφία του Στάλινγκραντ κατά τους βομβαρδισμούς του φθινοπώρου 1942)

To Στάλινγκραντ αποτελούσε το μεγαλύτερο βιομηχανικό κέντρο της Σοβιετικής Ένωσης, πέρα από τα τρακτέρ που φτιάχνονταν εκεί σε καιρό ειρήνης, κατά την διάρκεια του πολέμου εκεί κατασκευάζονταν και επιδιορθώνονταν άρματα μάχης και άλλα πολεμικά όπλα. Παράλληλα, ήταν το βασικό πέρασμα για το Καύκασο όπου η κατάληψη του ήταν για τον Χιτλερ τεράστιας σημασίας λόγω του ότι η περιοχή θα επέτρεπε στους Γερμανούς να ελέγξουν τα κοιτάσματα πετρελαίου στον Καύκασο και να εξασφαλίσουν τις αναγκαίες ποσότητες καυσίμων ώστε να συνεχίσουν τον πόλεμο.Τέλος για τους Γερμανούς και περισσότερο για τον Χίτλερ η κατάληψη του Στάλινγκραντ θα ήταν και μία νίκη γοήτρου καθώς η πόλη έφερε το όνομα του Στάλιν.Μετά από το πέρασμα του ποταμού Ντον τον Αύγουστο στα μέσα Σεπτεμβρίου οι Γερμανοί είχαν καταφέρει να συμπιέσουν του Σοβιετικούς σε μία ζώνη 14 χιλιομέτρων και πλάτους 5 χιλιομέτρων. Οι κύριες δυνάμεις του Μετώπου του Στάλινγκραντ ήταν η 62η και η 64η Στρατιά. Η 62η Στρατιά (έξι μεραρχίες πεζικού, τέσσερα τάγματα μαθητευόμενων των στρατιωτικών σχολών και έξι τάγματα τεθωρακισμένων), υπό τις διαταγές του υποστράτηγου Β. Κολπάκτσιν, παρέταξε τις κύριες δυνάμεις της στη δυτική ακτή του ποταμού Ντον (από την Κλέτσκαγια ως το Σουροβίκινο), ενώ μερικά σώματα ανέλαβαν να αμυνθούν στους ποταμούς Τσουτσκάν και Τσιρ.

Ακολούθησαν 4 αποτυχημένες προσπάθειες πολιορκίας του Στάλινγκραντ το οποίο στο τέλος της μάχης είχε ισοπεδωθεί σε επίπεδα άνω του 80% με τους Σοβιετικούς να κρατάνε με νύχια και δόντια κομβικά εργοστάσια ώστε να μην πέσουν στα χέρια των Γερμανών.Στις 4 Οκτώβρη οι μάχες γίνονταν μέσα στα ίδια τα εργοστάσια. Στα μέσα Οκτώβρη οι συγκρούσεις γενικεύτηκαν σε όλη την πόλη και είχαν χαρακτήρα αγώνα σώματος προς σώμα. Οι μάχες γίνονταν στους δρόμους της πόλης, στα σπίτια, στα εργοστάσια και στη δεξιά όχθη του Βόλγα. Ήταν αδιάκοπες, μέρα και νύχτα.

Το αμυντικό στάδιο της μάχης του Στάλινγκραντ κράτησε ως τις 18 Νοεμβρίου 1942, αλλά από το Σεπτέμβρη η πόλη κινδύνεψε να κυριευτεί από τον εχθρό, αφού αυτός κατάφερε να περάσει στο εσωτερικό της και να φτάσει ως το κέντρο της. Οι μάχες μαίνονταν μέσα στους δρόμους, στα σπίτια, στα εργοστάσια. Τα μάτια όλου του κόσμου ήταν στραμμένα στη σύγκρουση αυτή. Το ηθικό των πολιορκημένων άρχισε να πέφτει. Τότε, ο Στάλιν, σε ρόλο Ανώτατου Διοικητή των πολεμικών επιχειρήσεων σκαρφίστηκε κάτι το οποίο όπως αποδείχτηκε θα έδινε την απαραίτητη ψυχική δύναμη στους πολιορκημένους για να κρατήσουν μέχρι να καταφτάσουν οι δυνάμεις του στρατάρχη Ζούκοφ. Άρχισαν να δημοσιεύονται σε στρατιωτικά φύλλα-εφημερίδες, ονόματα ηρώων του μετώπου που κατόρθωναν μόνοι τους να διαπρέψουν στο πεδίο της μάχης. Χαρακτηριστική είναι η ιστορία του Ιβάν Σιντορένκο του 1122ου Συντάγματος Τυφεκιοφόρων που είχε καταφέρει να αναδειχθεί σε άτυπο πρωταθλητή καθώς είχε σκοτώσει πάνω από 500 Γερμανούς στρατιώτες. Άλλος ήρωας του μετώπου ήταν ο Βασίλι Ζάιτσεφ ο οποίος εξόντωσε 242 Γερμανούς και έγινε έγινε παγκοσμίως γνωστός σε όλους μας από τη ταινία «Ο εχθρός προ των πυλών», όπου τον υποδύθηκε ο Τζουντ Λο.

Στις 19 Νοεμβίου 1942, οι Σοβιετικοί εκδήλωσαν αντεπίθεση με την κωδική ονομασία «Ουρανός». Το σχέδιο είχε εκπονηθεί από τους στρατηγούς Γκιόργκι Ζούκοφ και Αλεξάντρ Βασιλιέφσκι και προέβλεπε την προσβολή των εφεδρικών δυνάμεων της 6ης Στρατιάς, που τη συγκροτούσαν πρόχειρα εκπαιδευμένοι στρατιώτες των συμμαχικών χωρών των Άξονα (Ιταλοί, Κροάτες, Ρουμάνοι, Ούγγροι, αλλά και ντόπιοι συνεργάτες των Γερμανών). Οι Γερμανοί σύντομα εγκλωβίστηκαν και μέσα σε μια περιοχή ολίγων τετραγωνικών χιλιομέτρων βρέθηκαν περικυκλωμένοι 250.000 στρατιώτες. Οι Σοβιετικοί ζήτησαν από τους Γερμανούς να παραδοθούν, προσφέροντάς τους ευνοϊκούς όρους. Όμως η διαταγή του Χίτλερ ήταν επίθεση μέχρις εσχάτων.Η σοβιετική αντιαεροπορική άμυνα κατέρριψε 490 αεροπλάνα της Λουφτβάφε. Στα μέσα Δεκεμβρίου εξαπολύθηκε ο «Κρόνος», η επιχείρηση που είχε ως στόχο να εγκλωβίσουν αυτή τη φορά την Ομάδα Στρατιών Α, που είχε σταθεροποιήσει τις θέσεις της στον Καύκασο. Δεν τα κατάφεραν, αφού η αντίσταση της εγκλωβισμένης 6ης Στρατιάς στο Στάλινγκραντ έδωσε την ευκαιρία στον Φον Κλάιστ σε μια συντεταγμένη υποχώρηση. Μάλιστα, ο Χίτλερ προβίβασε τον Φον Πάουλους για τον ηρωισμό του. Ως τις αρχές του Γενάρη είχε καταφέρει να αντιστρέψει πλήρως την κατάσταση, θέτοντας σε κλοιό τα εχθρικά στρατεύματα, τα οποία και κάλεσε να παραδοθούν με τελεσίγραφο που απέστειλε στις 8 Ιανουαρίου 1943. Η απόρριψη του τελεσιγράφου από τη γερμανική διοίκηση σήμανε και την τελευταία φάση της μάχης του Στάλινγκραντ, όπου οι σοβιετικές στρατιωτικές δυνάμεις άρχισαν την επίθεση για την ολοκληρωτική συντριβή του εχθρού. Η επιχείρησε ολοκληρώθηκε στις 2 Φεβρουαρίου με την παράδοση άνευ όρων του Φον Πάουλους. Ο Πάουλους μετατράπηκε σε ένα σφοδρό πολέμιο του ναζισμού και προσχώρησε στη διεθνή επιτροπή για μια ελεύθερη Γερμανία, η οποία συστάθηκε έπειτα από υπόδειξη του Στάλιν.

Συνολικά σε αυτή τη γιγαντιαία σύγκρουση ήρθαν αντιμέτωποι πάνω από 3.000.000 στρατιώτες, που μαζί με τις εφεδρείες ξεπερνούσαν τα 4.000.000. 478.741 νεκροί και 650.000 τραυματίες (στρατιώτες και πολίτες) και 800.000 νεκροί και τραυματίες ΝΑΖΙ-σύμμαχοι τους. Η νίκη αυτή αποτέλεσε την αρχή της ήττας του ΝΑΖΙΣΜΟΥ-ΦΑΣΙΣΜΟΥ, που ολοκληρώθηκε με την μεγάλη αντεπίθεση του κόκκινου στρατού μέχρι το Βερολίνο. Η σύγκρουση ήταν τεράστια, με εκατομμύρια στρατιώτες, απίστευτα μεγάλη κινητοποίηση δυνάμεων, λυσσασμένες μάχες και ουσιαστικά μετωπική σύγκρουση μεταξύ δύο κόσμων. Το κόσμο του σοσιαλισμού και το κόσμο του Ναζισμού- Φασισμού. Το κόσμο του ανθρώπου και το κόσμο του μίσους. Η ανθρωπότητα ευγνωμονούσα.

Μνημείο Μάχης του Στάλινγκραντ

 

Βιβλιογραφία
Beevor Antony (2004), Στάλινγκραντ, μετάφραση: Κωνσταντίνος Κρίτσης, Γκοβόστης
Χρονικό του 20ου αιώνα, εκδόσεις ΔΟΜΙΚΗ
Ιστορία της Σύγχρονης Ευρώπης, Blanning
Σταυρόπουλος Δημήτριος Β. (2003) «Η Μάχη του Στάλινγκραντ» στο Στάλινγκραντ Η αρχή του τέλους για το Γ΄ Ράιχ, Περισκόπιο