Εμιλιάνο Ζαπάτα: »Είναι καλύτερα να πεθάνεις όρθιος, παρά να ζεις γονατισμένος»

Ήταν 8 Αυγούστου 1879, όταν γεννήθηκε στο χωριό Ανενκουίλκο, στο Μεξικό, μία από τις κορυφαίες επαναστατικές μορφές του 20ου αιώνα και ηγετική φυσιογνωμία της Μεξικάνικης Επανάστασης του 1910, ο Εμιλιάνο Ζαπάτα. Γόνος μικροαστικής οικογένειας, ο ίδιος  εργαζόταν ως εκπαιδευτής αλόγων και κτηνοτρόφος. Τα χρόνια εκείνα, το Μεξικό μαστιζόταν από την δικτατορία του στρατηγού Πορφίριο Ντίας. Το Μεξικό τότε, είχε ένα ημι-φεουδαρχικό, καπιταλιστικό σύστημα διάθεσης γης, που ευνοούσε τους ιδιοκτήτες τεράστιων εκτάσεων γης. Αποτέλεσμα ήταν το 85% της γης να ανήκει στο 2% του πληθυσμού. Οι εκτάσεις αυτές ονομάζονταν χασιέντα και είχαν παρόμοια χαρακτηριστικά με τα τσιφλίκια στα Βαλκάνια. Σύμφωνα με πολλές πηγές, ο ίδιος δεν ήταν ιδιαίτερα μορφωμένος, ωστόσο είχε έντονο μέσα του το περί δικαίου αίσθημα και τη κοινωνική δικαιοσύνη και ισότητα.

Σε ηλικία 18 ετών φυλακίστηκε για μικρό διάστημα στην προσπάθειά του να υπερασπίσει τους φτωχούς χωρικούς της πατρίδας του. Το 1909 ο Ζαπάτα εκλέχτηκε από τους συγχωριανούς του επικεφαλής της Επιτροπής Άμυνας για την περιφρούρηση των περιουσιών των μικρο-γαιοκτημόνων, οι οποίες είχαν καταπατηθεί.  Τον Νοέμβριο του 1910 ξέσπασε μεγάλη αγροτική εξέγερση στη χώρα, υπό τον Φρανσίσκο Μαδέρο, πολιτικό αντίπαλο του Πορφίριο Ντίας. Ο Ζαπάτα προσχώρησε στην Επανάσταση μαζί με τους Πάντσο Βίγια και Πασκουάλ Ορόσκο. Ο ίδιος οργάνωσε και διοίκησε σημαντική επαναστατική δύναμη, ονομαζόμενη «Απελευθερωτικός Στρατός του Νότου». Συγκεκριμένα το φθινόπωρο του 1909 σε ηλικία 30 ετών, εκλέχτηκε επικεφαλής της πολιτικής επιτροπής άμυνας του χωριού του για την διεκδίκηση της καλλιεργήσιμης γης, που είχαν κατασχέσει οι γαιοκτήμονες από τους φτωχούς και εκμεταλλεύθηκε τις αρμοδιότητές του για ν’ αρχίσει να συγκροτεί έναν μικρό δικό του στρατό, ο οποίος την άνοιξη του 1911 ξεπέρασε τους 1.000 ένοπλους: «στις 29 Μαρτίου 1911 ο Εμιλιάνο Ζαπάτα και οι άντρες του εισέβαλαν στον περίβολο της Τσιναμένα, πήραν στην κατοχή τους 40 τουφέκια Σάβατζ και όλα τα πυρομοχικά και τα άλογα… Μέσα σε λίγες βδομάδες ο στρατός του Ζαπάτα διέθετε περισσότερους από 1.000 άνδρες» περιγράφει ο Αντόλφο Τζίλι. Ωστόσο, παρά την επικράτηση της πρώτης φάσης της Επανάστασης, ο Μαδέρο αρνήθηκε να διατάξει αναδιανομή της γης κάτω και από τις πιέσεις των ΗΠΑ που έβλεπαν τα συμφέροντα ισχυρών παραγόντων της οικονομικής ελίτ τους στην περιοχή να διακυβεύονται κάτω από το σύνθημα της αναδιανομής της γης.

Ο Ζαπάτα αμέσως εξέφρασε την αντίθεση του και συνέχισε την επανάσταση συσπειρώνοντας γύρω του μαρξιστές διανοητές και τον αναρχικό δάσκαλο Οτίλιο Μοντάνιο Σάντσες με την βοήθεια των οποίων κατόρθωσε να καταρτίσει το δικό του επαναστατικό πρόγραμμα »Αγιάλα». Το πρόγραμμα »Αγιάλα» προέβλεπε δήμευση και διανομή στους ακτήμονες του ενός τρίτου των κτημάτων, επιστροφή στους μικροϊδιοκτήτες όλων των κατασχεθέντων λόγω χρεών περιουσιών τους και παροχή συντάξεων στις χήρες και τα ορφανά όλων των πεσόντων στην Επανάσταση. Παρά την ογκώδη υπεροπλία των κυβερνητικών δυνάμεων και τη στήριξη τους από τις ΗΠΑ, το αγροτικό επαναστατικό κίνημα στον Νότο κατόρθωσε ωστόσο να εφαρμόσει σε μεγάλο τμήμα του το επαναστατικό πρόγραμμα ως «Κομμούνα της Μορέλος», όπου ήταν η κοινωνικοποίηση των 24 εργοστασίων ζάχαρης, με εργατικό έλεγχο και διαχείριση,  έχοντας συγκροτήσει λαϊκές πολιτοφυλακές και έχοντας καθιερώσει κολεκτιβισμό στην καλλιέργεια της γης από τους χωρικούς. Σε όλη την εξεγερμένη επικράτεια χιλιάδες απλοί, αμόρφωτοι άνθρωποι όλων των ηλικιών και όταν ακόμα συλλαμβάνονταν από κυβερνητικούς βάδιζαν ήρεμοι προς την κρεμάλα τραγουδωντας το «Λα Κουκαράτσα» («La Cucaracha»), που είχε γίνει ο ύμνος των ανταρτών. Στις 10 Απριλίου του 1919 ο Ζαπάτα έπεσε θύμα ενέδρας. καθώς εκτελέστηκε από κυβερνητικές δυνάμεις, κατά τη συνάντησή του με έναν στρατηγό που υποτίθεται ότι ήθελε να προσχωρήσει στις επαναστατικές δυνάμεις. Ανδριάντες του έχουν ανεγερθεί στη πόλη του Μεξικού και στη πόλη Μορέλος, ενώ το όνομά του συμπεριλαμβάνεται στη στήλη των ηρώων της επανάστασης στην αίθουσα συνεδριάσεων της Βουλής του Μεξικού. Ο ίδιος αποτελεί κορυφαία επαναστατική φιγούρα του 20ου αιώνα, έχει τραγουδηθεί, έχει γίνει θρύλος ανά το κόσμο ενώ έχουν γραφτεί πολλές ιστορίες για τον ίδιο. Το όνομα του ζει και στις ημέρες μας μέσα από την επαναστατική δράση του λαού του, ως «Ζαπατίστικος Στρατός για την Εθνική Απελευθέρωση», «Ejercito Zapatista de Liberacion Nacional» ή EZLN ή «Ζαπατίστας», που έχει συγκροτηθεί από το 1994 το επαναστατικό κίνημα των αυτοχθόνων Ινδιάνων στην περιοχή Τσιάπας στο νότιο Μεξικό. Ο Ζαπάτα δικαίωσε απόλυτα τη φράση του που θα μείνει στην ιστορία »Είναι καλύτερα να πεθάνεις όρθιος, παρά να ζεις γονατισμένος».

 

Βιβλιογραφία: Η Ιστορία των Επαναστάσεων, τόμος 3,  »Οι Σοσιαλιστικές Επαναστάσεις», εκδ. Ακμή, Αθήνα 1973