Bell Hooks: Mικρά αρχικά για μια μεγάλη προσωπικότητα – Της Κατερίνας Δήμτσα

Πριν η διατομεακότητα της Kimberlé Crenshaw έρθει στο προσκήνιο του μαύρου φεμινισμού, υπήρχε η Bell Hooks. Γεννημένη ως Gloria Jean Watkins   το “Bell Hooks” ήταν το ψευδώνυμο που υιοθέτησε καθ’ όλη τη διάρκεια της καριέρας της. Η χρήση ενός ψευδώνυμου ήταν από μόνη της μια κίνηση ριζοσπαστικά συμβολική, καθώς είχε ως στόχο να αποδυναμώσει την ατομική της ταυτότητα, ώστε το έργο της να αντιπροσωπεύει αποκλειστικά την κοινότητά της. Αφιέρωσε τη ζωή της στην ενότητα, μια ενότητα της ομόνοιας και το έργο της ανήκει πραγματικά στις απανταχού φεμινίστριες.  Πεθαίνοντας στα τέλη του 2021 ηλικία 69 ετών, η διάσημη συγγραφέας, ποιήτρια και ακτιβίστρια άφησε πίσω της μια κληρονομιά για τις επόμενες γενιές και το έργο της άλλαξε το πρόσωπο του φεμινισμού παντού.

Η Bell Hooks ή Gloria Jean Watkins πάντοτε υπήρξε από τότε μια διατομεακή φεμινίστρια*. Είναι περισσότερο γνωστή για τη φεμινιστική της θεωρία που αναγνωρίζει ότι οι κοινωνικές ταξινομήσεις (πχ, φυλή, φύλο, σεξουαλική ταυτότητα, τάξη κ.λπ.) συνδέονται μεταξύ τους και ότι η αγνόηση της διασταύρωσής τους δημιουργεί καταπίεση προς τις γυναίκες και αλλάζει την εμπειρία της ζωής ως γυναίκα στην κοινωνία. το πιο διάσημο βιβλίο της bell hooks, Ain’t I a woman? : Οι μαύρες γυναίκες και ο φεμινισμός, ασχολείται με τις επιπτώσεις της διασταύρωσης του ρατσισμού και του σεξισμού στις μαύρες γυναίκες και με το πώς η σύγκλιση του σεξισμού και του ρατσισμού έχουν συμβάλει στο να έχουν οι μαύρες γυναίκες τη χαμηλότερη θέση στην αμερικανική κοινωνία. H Hook έχει επίσης γράψει έναν μακρύ κατάλογο άλλων φεμινιστικών βιβλίων, συμπεριλαμβανομένων παιδικών βιβλίων, κεφαλαίων σε βιβλία άλλων ανθρώπων και άρθρων σε επιστημονικά περιοδικά.

Στο έργο της χρησιμοποίησε θεωρίες σχετικά με την τάξη, τη φυλή, το φύλο και την ιστορία, γράφοντας με τρόπο που έκανε αυτές τις έννοιες προσιτές και κατανοητές στον γενικό αναγνώστη. Η γραφή της επέτρεπε στους ανθρώπους να νιώσουν τη θεωρία, όχι απλώς να την κατανοήσουν. Το πιο σημαντικό είναι ότι η Bell Hooks ενσωμάτωνε πάντα στο έργο της την αγάπη – την αγάπη για δικαιοσύνη – για τη φυλή σου, την ταυτότητα φύλου σου και την κοινότητά σου.

Φύλο και φυλή

   Όσον αφορά τις θεωρίες της φυλής και του φύλου, στο έργο της Bell Hooks αναγνωρίζεται συχνά ότι προσφέρει το λεξιλόγιο και την ελευθερία στα περιθωριοποιημένα άτομα που αναζητούν δικαιοσύνη. Αμφισβήτησε τον τρόπο με τον οποίο οι λευκές γυναίκες κατείχαν πάντοτε την πρωτοκαθεδρία του φεμινισμού, καθώς αυτό απέκλειε έμμεσα τις έγχρωμες γυναίκες εντελώς από το λόγο. Στο βιβλίο της «Ain’t I A Woman?» περιγράφει: «Στις μαύρες γυναίκες έλεγαν ότι έπρεπε να βρούμε την αξιοπρέπειά μας όχι στην απελευθέρωση από τη σεξιστική καταπίεση, αλλά στο πόσο καλά μπορούσαμε να προσαρμοστούμε, να προσαρμοστούμε και να αντεπεξέλθουμε«.

   Την εποχή της συγγραφής της στα τέλη του 20ού αιώνα, ο μαύρος φεμινισμός φαινόταν να έχει περιέλθει στο περιθώριο του ευρύτερου φεμινιστικού και φυλετικού λόγου. Στο Ain’t I A Woman? επισημαίνει σε σχέση με τον μαύρο φεμινισμό ότι «η πραγματικότητα ότι το να είσαι δυνατός απέναντι στην καταπίεση δεν είναι το ίδιο με το να ξεπερνάς την καταπίεση, ότι η αντοχή δεν πρέπει να συγχέεται με τη μεταμόρφωση». Η δουλειά της Hooks επικεντρωνόταν πάντα γύρω από το πώς το φεμινιστικό κίνημα περιορίζεται στις λευκές γυναίκες της ανώτερης τάξης, με μικρότερη σημασία για τις ανάγκες και τον αγώνα των φτωχών και μη λευκών γυναικών.

«Η περιθωριοποίηση [είναι] κάτι πολύ περισσότερο από ένας τόπος στέρησης. Στην πραγματικότητα έλεγα ακριβώς το αντίθετο: ότι είναι επίσης ο τόπος της ριζοσπαστικής δυνατότητας, ένας χώρος αντίστασης».

– Bell Hooks, Η περιθωριοποίηση ως τόπος αντίστασης (1990)

 

   Στο εν λόγω βιβλίο της, έγραψε: «Είναι προφανές ότι πολλές γυναίκες έχουν οικειοποιηθεί τον φεμινισμό για να εξυπηρετήσουν τους δικούς τους σκοπούς, ειδικά εκείνες οι λευκές γυναίκες που ήταν στην πρώτη γραμμή του κινήματος- αλλά αντί να παραιτηθώ από αυτή την οικειοποίηση, επιλέγω να οικειοποιηθώ εκ νέου τον όρο «φεμινισμός», να επικεντρωθώ στο γεγονός ότι το να είσαι «φεμινιστής» με οποιαδήποτε αυθεντική έννοια του όρου σημαίνει να θέλεις για όλους τους ανθρώπους, γυναίκες και άνδρες, την απελευθέρωση από τα σεξιστικά πρότυπα ρόλων, την κυριαρχία και την καταπίεση«.

   Η Hooks ήταν πάντα έντονη για την αναπαράσταση της μαύρης κουλτούρας στη μουσική, τις ταινίες και τον τομέα της τέχνης. Είχε επίσης έντονες απόψεις για τη ραπ μουσική και τις ρίζες της, οι οποίες προέρχονται κυρίως από τον έλεγχο που ασκείται στους μαύρους ανθρώπους μέσα στα σπίτια τους και στους δρόμους. Το βιβλίο Aint I a woman? άλλαξε εντελώς τον τρόπο με τον οποίο ο κόσμος αντιλαμβανόταν τις μαύρες γυναίκες όταν κυκλοφόρησε το 1981 και εξακολουθεί να είναι πολύ επίκαιρο μέχρι σήμερα. Χωρίς το έργο της, οι μαύρες γυναίκες θα ήταν πολύ περισσότερο καταπιεσμένες. η Bell Hooks ήταν μία από τις διαθεματικές φεμινίστριες που έφεραν τη φυλή (και άλλες περιθωριοποιημένες ταυτότητες) στο φεμινισμό. κάνοντας έτσι το φεμινισμό πιο περιεκτικό και εφαρμόσιμο. η Bell Hooks είχε τεράστιο αντίκτυπο στο φεμινισμό όπως τον ξέρουμε σήμερα, και θα είμαστε για πάντα ευγνώμονες για τη συμβολή της.

 

Η αγάπη ως πυρήνας μιας θεωρίας

   Στη φεμινιστική θεωρία της  Bell Hooks, ο στόχος είναι να δημιουργηθεί μια προοπτική ισότητας που ξεκινά από το προσωπικό επίπεδο. Αντί το ένα φύλο να αποφασίζει να προκρίνει το ένα έναντι του άλλου, εισάγει την ιδέα πως αν δεν υπάρχει αγάπη για τον άλλον, δεν μπορεί να υπάρξει κοινό έδαφος όπου οι άνθρωποι μπορούν να συναντηθούν.

“Η γνήσια φεμινιστική πολιτική μας φέρνει πάντα από τη δουλεία στην ελευθερία, από την έλλειψη αγάπης στην αγάπη”

 

   Η Bell Hooks έθεσε την αγάπη στο επίκεντρο όλων των γραπτών της. Ήλπιζε ότι θα μπορούσαμε «να ζήσουμε σε μια κουλτούρα όπου η αγάπη μπορεί να ανθίσει». Πίστευε ότι κάθε αλλαγή που μπορεί να γίνει  στα κινήματα του ρατσισμού, του σεξισμού ή του ταξισμού πρέπει να ξεκινά από την αγάπη για δικαιοσύνη για την κοινότητα αυτή. Πίστευε ότι μόνο επιτρέποντας στις πράξεις να προέρχονται από έναν τόπο αγάπης, μπορεί στη συνέχεια να συμβεί η αλλαγή.

   Το βιβλίο της, All About Love, επιχειρηματολογεί ενάντια στην αντίληψη ότι «πολλοί από εμάς πιστεύουμε ότι το να μιλάμε για την αγάπη με οποιαδήποτε συναισθηματική ένταση σημαίνει ότι θα μας θεωρήσουν αδύναμους και παράλογους«. Εξηγεί ότι μια κοινωνία που έχει τις ρίζες της στην αγάπη είναι αντίθετη σε μια κοινότητα που έχει δομηθεί γύρω από την πατριαρχική κυριαρχία. Το συναίσθημα είναι πηγή αγάπης, όχι αδυναμίας. Πίστευε ότι η ανταλλαγή αγάπης είναι η πιο φυσική παρόρμηση για τα ανθρώπινα όντα – κάτι απείρως πιο ισχυρό από οποιοδήποτε ιεραρχικό σύστημα που επιβάλλεται στην κοινωνία. Προβάλλει επίσης  το επιχείρημα ότι όταν δεν υπάρχει αγάπη σε μια κοινωνία, μια γνήσια αγάπη, τότε δεν μπορεί να υπάρξει ισότητα. Ο φεμινισμός, επομένως, είναι κάτι περισσότερο από ένα κίνημα για τον τερματισμό του σεξισμού, της εκμετάλλευσης και της καταπίεσης με βάση το φύλο. Είναι ένα κίνημα που επιδιώκει να ενσωματώσει την αγάπη στις εξισώσεις των προσωπικών, διαπροσωπικών και διαομαδικών αλληλεπιδράσεων.

   Η αγάπη δεν μπορεί να είναι παρούσα όταν το ένα φύλο προσπαθεί να εξαναγκάσει το άλλο. Η αγάπη δεν μπορεί να εμφανιστεί όταν μια σχέση βασίζεται στην κυριαρχία αντί της ισότητας. Σύμφωνα με τη η Hooks, είναι αδύνατο για τους ανθρώπους να αγαπήσουν ακόμη και τον εαυτό τους όταν μια κοινωνία απαιτεί από αυτούς να ορίζουν τον εαυτό τους με βάση κανόνες που περιλαμβάνουν εξαναγκασμό και κυριαρχία. Πίστευε ότι η ανταλλαγή αγάπης είναι η πιο φυσική παρόρμηση για τα ανθρώπινα όντα – κάτι απείρως ισχυρότερο από οποιοδήποτε ιεραρχικό σύστημα που επιβάλλεται στην κοινωνία. Αυτό σημαίνει ότι μια κοινωνία πρέπει να βασίζεται στην έννοια της αμοιβαίας ανάπτυξης. Κάθε σχέση, σε όποιο επίπεδο κι αν βρίσκεται αυτή η σχέση, πρέπει να βασίζεται στην αυτοπραγμάτωση. Οι άνθρωποι πρέπει να εξετάζουν πώς μπορεί να προωθηθεί η συναισθηματική ευημερία των άλλων πριν εξετάσουν πώς μπορεί να προωθηθεί η δική τους. Με αυτόν τον τρόπο η ισότητα των φύλων μπορεί να περάσει από τη δουλεία στην ελευθερία και η έλλειψη αγάπης στην αγάπη.

 

Λευκή Υπεροχική Καπιταλιστική Πατριαρχία

   Η Hooks προβάλλει το επιχείρημα ότι η κουλτούρα στις ΗΠΑ είναι ειδικά προκατειλημμένη απέναντι στην ιδέα της ισότητας. Όλο το καπιταλιστικό σύστημα, σύμφωνα με την οπτική της, είναι διεφθαρμένο. Αυτό καθιστά αδύνατη την επίτευξη μιας πραγματικής ισότητας και θα μπορούσε ακόμη και να την καταστήσει μη επιθυμητή. Ο στόχος, σύμφωνα με τη θεωρία της, θα πρέπει να είναι ο μετασχηματισμός της κοινωνίας και των θεσμών της αντί να προσπαθούμε να καταλάβουμε τα συστήματα που δημιουργήθηκαν από τη λευκή υπεροπτική καπιταλιστική πατριαρχία.

   Σε ορισμένες προτάσεις φεμινιστικής θεωρίας, η hooks σημειώνει ότι υπάρχει μια έκκληση στον ρατσισμό και τον κοινωνικοοικονομικό ταξισμό που στοχεύει τις γυναίκες και τις μειονοτικές ομάδες. Είναι καλό να αναγνωρίζουμε ότι ο ρατσισμός και ο ταξισμός υπάρχουν, αλλά σημειώνει επίσης ότι η χρήση αυτών των εργαλείων, ακόμη και αντίστροφα, δεν δημιουργεί τα θεμέλια μιας κοινωνίας που βασίζεται στην ισότητα. Απλώς αλλάζει την πολιτική της κατάστασης. Αυτός είναι μόνο ένας από τους πολλούς λόγους για τους οποίους η hooks δεν γράφει με κεφαλαίο το όνομα ή το επώνυμό της στις δημοσιεύσεις της.

   Στόχος της φεμινιστικής θεωρίας θα πρέπει να είναι η εξάλειψη του σεξισμού, του ρατσισμού και του κοινωνικοοικονομικού ταξισμού που υπάρχει. Αν οι φεμινίστριες επιδιώκουν να δημιουργήσουν ισότητα χρησιμοποιώντας εργαλεία που από τη φύση τους δημιουργούν ανισότητες, τότε οι στόχοι που επιδιώκονται δεν μπορούν ποτέ να επιτευχθούν. Δεν μπορεί κανείς να δημιουργήσει ελευθερία βάζοντας τους άλλους σε δεσμά, ούτε μπορεί μια γυναίκα να αγαπήσει τον εαυτό της αν προσπαθεί να βάλει έναν άνδρα στα ίδια συστήματα εξαναγκασμού και εκμετάλλευσης που αγωνίζεται να καταργήσει. Μέχρις ότου οι γυναίκες μπορέσουν να απομακρύνουν τις ιδέες του ρατσισμού και της λευκής υπεροχής, η καταπίεση δεν μπορεί να νικηθεί.

Ποιος φέρει την ευθύνη στη φεμινιστική θεωρία της Hooks;

   Ο φεμινισμός για εκείνη δεν μπορεί να είναι επιτυχής μέχρις ότου οι γυναίκες είναι πρόθυμες να αναγνωρίσουν ότι ιστορικά και τα δύο φύλα είναι υπεύθυνα για τη δημιουργία των κοινωνικών συνθηκών που υπάρχουν σήμερα. Και τα δύο φύλα πρέπει να έχουν μια πραγματική ισότητα ως θεμέλιο της σχέσης. Ο φεμινισμός πρέπει να θεωρήσει όλους υπεύθυνους και στη συνέχεια να μετασχηματίσει την κοινωνία αντί να επιδιώκει να επιρρίπτει ευθύνες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η αγάπη πρέπει να αποτελεί το θεμέλιο της φεμινιστικής θεωρίας, της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και των προοπτικών της ισότητας. Είναι αδύνατο να αγαπήσει κάποιος άλλος σε βάθος μέχρι το άτομο να μπορέσει να αγαπήσει σε βάθος τον εαυτό του. Σύμφωνα με τους καπιταλιστικούς κανόνες, είναι αδύνατο να αγαπήσει κανείς τον εαυτό του, διότι στην εξίσωση πρέπει να υπάρχει και η αγάπη για το χρήμα. Είναι αδύνατο να υπηρετεί κανείς δύο αφέντες και να εξακολουθεί να αγαπά με τρόπο που να προωθεί την ισότητα την οποία η φεμινιστική θεωρία, στον πυρήνα της, επιδιώκει να προωθήσει. Γι’ αυτό και ο καπιταλισμός θεωρείται a priori έναι πλαίσιο ακατάλληλο για να ανθίσει η ισότητα – και όχι μόνο μεταξύ φύλων.

   Ο καθένας πρέπει να είναι σε θέση να μιλήσει από τη δική του οπτική γωνία. Η Hooks είναι κατηγορηματική: Δεν υπάρχει χαρά στο να διεκδικείς την καταπίεση του άλλου. Για να πραγματοποιηθεί ένας κοινωνικός μετασχηματισμός, πρέπει να υπάρχει μια αυθεντικότητα. Αν ένα άτομο μιλάει για μια εμπειρία για την οποία δεν έχει νιώσει ποτέ, αυτή η αυθεντικότητα χάνεται.

   Ωστόσο, κάθε άτομο τείνει να κρίνει τις προοπτικές σαν να είναι η μία «καλύτερη» από την άλλη. Αλλά  δεν υπάρχει «καλύτερη» μορφή καταπίεσης. Όλες οι μορφές καταπίεσης δείχνουν ότι υπάρχει έλλειψη αγάπης στην εν λόγω κοινωνία. Αντί να συγκρίνουμε τις καταπιεστικές προοπτικές και να τις κρίνουμε, πρέπει να υπάρξει μια συλλογική προσπάθεια για να αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιείται η εξουσία μέσα σε μια κοινωνία.

    Η φεμινιστική θεωρία της Bell Hooks επιδιώκει να τερματίσει την καταπίεση επαναπροσδιορίζοντας τον τρόπο με τον οποίο αποκτάται και διατηρείται η εξουσία. Αντί να δημιουργεί ένα σύστημα όπου ο ισχυρότερος επιβιώνει μέσω της καταπίεσης και του εξαναγκασμού, προτείνει τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες να κοιτάξουν να μετασχηματίσουν τις κοινωνικές δομές σε κάτι που να είναι αμοιβαία υποστηρικτικό. Με αυτόν τον τρόπο, η έλλειψη αγάπης μπορεί τελικά να εξαλειφθεί και αυτό θα προωθήσει την πραγματική ισότητα.

*Ως διατομεακός φεμινισμός ορίζεται ο τύπος φεμινισμού, που ιδρύθηκε από την Kimberlé Crenshaw ως αντίβαρο στον “λευκό” φεμινισμό και αγωνίζεται για τα δικαιώματα όλων των γυναικών, ανεξαρτήτως έθνους και φυλής. Ο αγώνας αυτός λαμβάνει υπόψη ότι υπάρχουν παράγοντες που δημιουργούν ανισότητες και μεταξύ των γυναικών και των γυναικών αγωνίζονται για τα δικαιώματα όλων.