Αφιέρωμα στον Ελληνικό Εμφύλιο και την ένοπλη πάλη του ΚΚΕ/ΔΣΕ: Μέρος Δ’: Το Δόγμα Τρούμαν και ο αμερικανικός παράγοντας το 1947 – Του Αποστόλη Σερέτη

Δόγμα Τρούμαν: Το Σχέδιο Μάρσαλ για την Ελλάδα και η έκθεση Πόρτερ

Την περίοδο που πραγματοποιούνταν οι εξελίξεις που αναφέρθηκαν στο προηγούμενο κεφάλαιο μέχρι και την ίδρυση του ΝΑΤΟ, η Ελλάδα βρισκόταν ήδη σε μία σκληρή εμφύλια σύρραξη. Η Ελλάδα, όντας στη βρετανική σφαίρα επιρροής, έπειτα και από την ήττα του ΕΛΑΣ στην Αθήνα και την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας, είχε βιώσει μία περίοδο αποσταθεροποίησης. Η συμφωνία παραβιάστηκε κατ’ εξακολούθηση από ακροδεξιές παρακρατικές οργανώσεις με την ανοχή του ελληνικού κράτους και η απάντηση από το ΚΚΕ ήρθε από το Μάρτιο του 1946 όταν πλέον ξεκινάει η τρίτη και τελευταία φάση του εμφυλίου πολέμου.

Στις 21 Φεβρουαρίου του 1947, όμως, η βρετανική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα διέκοπτε κάθε βοήθεια στην Ελλάδα, αδυνατώντας να επωμιστεί το βάρος⁴. Η αμερικανική κυβέρνηση αντέδρασε άμεσα, θεωρώντας ότι αν η Ελλάδα έπεφτε στα χέρια των κομμουνιστών, τότε όλη η Μέση Ανατολή και ένα μέρος της Βόρειας Αφρικής θα υπάγονταν στον έλεγχο της Μόσχας. Oι Αμερικανοί αντικατέστησαν τους Βρετανούς και η παρέμβασή τους αυτή κατέληξε στην επικράτηση της μοναρχικής κυβέρνησης τον Αύγουστο του 1949. [1]

Έτσι, δημιουργήθηκε μία αποστολή εμπειρογνωμόνων υπό τον δικηγόρο Πόρτερ ώστε να επισκεφθεί την Ελλάδα και να συντάξει μία έκθεση με αναλυτική κατάσταση της χώρας. Η έκθεση αυτή αποτέλεσε τη βάση της οικονομικής βοήθειας και του σχεδιασμού του μεταπολεμικού και μετεμφυλιακού κράτους. Η έκθεση Πόρτερ, καθόρισε το ύψος τη βοήθειας που θα κάλυπτε στοιχειώδεις καταναλωτικές ανάγκες της οικονομίας ακόμα κι αν υποστήριζαν ένα μη δημοκρατικό καθεστώς ενώ ο Πόρτερ είχε διαπιστώσει ότι η ελληνική αστική τάξη είχε κερδοφορία από την αγορά χρυσού, την απόκρυψη εμπορευμάτων. Από το σύνολο της βοήθειας μόνο τα 40.000.000 δολάρια διατέθηκαν για την ανάπτυξη της βιομηχανίας. Από το αρχικό ποσό των 260 εκατομμυρίων, τα 109 ήταν σε συνάλλαγμα ενώ μέχρι το 1948 δόθηκαν 334 εκατομμύρια. [2] Μετά από εγκρίσεις έδωσε το Κογκρέσο και το FBI, στάλθηκαν στην Ελλάδα 300 Αμερικανοί ιδιώτες που προσλήφθηκαν από την ελληνική κυβέρνηση και ανέλαβαν τη διοίκηση του εξωτερικού εμπορίου. [3]

Έπειτα από παρέμβαση του Πόρτερ, η κυβέρνηση Τσαλδάρη παραιτήθηκε και συστάθηκε η Κυβέρνηση των 7 με πρωθυπουργό των τραπεζίτη Δ. Μάξιμο. Συγκεκριμένα, ο Πόρτερ και η ομάδα του ανέλαβαν να αναδιαρθρώσουν άρδην τη κατάσταση στην πολιτική ηγεσία της Ελλάδας προς όφελος της επιτυχημένης έκβασης της πολεμικής σύγκρουσης. Ο αμερικανικός παράγοντας ήθελε μία κυβέρνηση σταθερότητας, με αποδοχή στο στράτευμα, ώστε να μπορέσει να αποτρέψει τον αρνητικό συσχετισμό που είχε προκύψει από τις επιτυχίες του Δημοκρατικού Στρατού. Έτσι στις 7 Φεβρουαρίου 1947, λίγο μετά την άφιξη της ομάδας Πόρτερ στην Ελλάδα, συγκροτήθηκε έκτακτο πολεμικό συμβούλιο από το οποίο προέκυψε η Κυβέρνηση των εφτά. Στόχος ήταν η άμεση και οργανωμένη αντεπίθεση με μία εκκαθαριστική επιχείρηση από τη Ρούμελη ως την Πίνδο με τη συγκρότηση των σχεδίων Αετός για τη Ρούμελη, Πελαργός για τη Θεσσαλία, Κύπρος για την Όλυμπο και Ιέραξ για τη Δυτική Θεσσαλία, το σχέδιο Κόραξ για το Γράμμο. Συνολικά επιστρατεύθηκαν για την υλοποίηση των σχεδίων αυτών 120.000 άντρες του στρατού, 30.000 στη χωροφυλακή συν 60 αεροπλάνα με τα οποία θα ενισχυόταν ο κυβερνητικός στρατός από την αμερικανική βοήθεια.[4] Ο Θρασύβουλος Τσακαλώτος διορίστηκε υπαρχηγός ΓΕΣ ενώ την ίδια μέρα η εξεταστική επιτροπή του ΟΗΕ πρότεινε την αναστολή των θανατικών εκτελέσεων κάτι που η κυβέρνηση αρνήθηκε.

Όσον αφορά και τη Τουρκία, για τις ΗΠΑ ήταν μείζονος σημασίας καθώς θα μπορούσε να αποτελέσει ένα βασικό προπύργιο στη κάθοδο της επιρροής της ΕΣΣΔ προς τις πετρελαιοπαραγωγικές χώρες της Μέσης Ανατολής. Έτσι, έπρεπε να ενισχυθεί οικονομικά, παρά το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια του πολέμου μέχρι και δύο μήνες πριν τη λήξη του ήταν στον φασιστικό στρατόπεδο. Στις 12 Μαρτίου 1947, με την εξαγγελία του Δόγματος Τρούμαν, στη Τουρκία θα δίνονταν 150  εκατομμύρια δολάρια και στην Ελλάδα 260, όπως προαναφέρθηκε προηγουμένως σε ένα ενιαίο πακέτο πρώτης βοήθειας πάνω από 400 εκατομμύρια δολάρια συνολικά και για τις δύο χώρες. [5]

Η αμερικανική παρέμβαση κατά τη διάρκεια του 1947 στην Ελλάδα

To 1947 είναι μία χρονιά καμπής για την έκβαση του εμφυλίου πολέμου, καθώς είναι η χρονιά όπου ξεκινά η παρέμβαση και η αμερικανική βοήθεια προς τις κυβερνητικές δυνάμεις και ο σχεδιασμός του κράτους. Η κατάσταση στο στρατιωτικό μέτωπο για τις κυβερνητικές δυνάμεις δεν ήταν η καλύτερη, καθώς μετά την έλευση του Πόρτερ και της ομάδας του, σημειώθηκαν συνεχόμενες επιτυχίες του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, με κορυφαία τη κατάληψη της Σπάρτης και την απελευθέρωση 233 κρατουμένων.

Ο Τρούμαν είχε ζητήσει την ενίσχυση της Ελλάδας στο πλαίσιο του διαγγέλματος του, ενώ το Κογκρέσο των ΗΠΑ ενέκρινε την πρώτη δόση οικονομικής βοήθειας προς την ελληνική κυβέρνηση, η οποία άγγιζε τα 100.000.000 δολάρια τον Μάιο του 1947. Τον Ιούνιο το ΚΚΕ εγκατέστησε τη κυβέρνηση της Ελεύθερης Ελλάδας και η κατάσταση έδειχνε να γίνεται δυσκολότερη για το κυβερνητικό στρατόπεδο. Έτσι στις 20 Ιουλίου του 1947 υπογράφεται η Ελληνοαμερικανική Συμφωνία μεταξύ του Τσαλδάρη και του Αμερικανού πρέσβη Μακβή για την αμερικανική βοήθεια προς την Ελλάδα. Κεντρικός φορέας θα ήταν η Αμερικανική Αποστολή Βοήθειας προς Ελλάδα AMAG με τον ιδιαίτερο κλάδο της Αμερικανικής Στρατιωτικής Βοήθειας των ΗΠΑ προς την Ελλάδα, τον ΜΟΣΒΗΠΕ, με κύριο τμήμα του, τη Στρατιωτική Ομάδα των ΗΠΑ για την Ελλάδα, την ΣΟΗΠΕ.[6]

Μέχρι τον Ιούλιο του 1947 στην Ελλάδα είχαν καταφτάσει 200 Αμερικανοί πολιτικοί, οικονομολόγοι και στρατιωτικοί σύμβουλοι. Οι ίδιοι είχαν ενεργό ρόλο και συμμετοχή στο Συμβούλιο Εθνικής Άμυνας της Ελλάδας. Ο αριθμός τους μέχρι το 1949, είχε φτάσει τους 5.000.[7]

Την ίδια περίοδο, ήταν ήδη γνωστή στον αμερικανικό παράγοντα, η προσπάθεια συμφωνίας μεταξύ των δύο αντίπαλων στρατοπέδων ενώ ο Μακβή αποτιμά την επίθεση του ΔΣΕ σε μία έκθεση του με ένα τρόπο προνοητικής ανάλυσης, σε επιστολή που στέλνει προς το State Department. Συγκεκριμένα επισημαίνει «…Οι διεθνείς πτυχές της καθημερινής κατάστασης και οι επιθέσεις εναντίον της ελληνικής ακεραιότητας, όπως το σημερινό συμβάν της Κόνιτσα ή η πραγματική διακήρυξη της αυτονομιστικής κυβέρνησης υπό τη διεθνή κομμουνιστική επιρροή, μπορούν εύκολα να μετατρέψουν την φιλελεύθερη πολιτική σε πιο εθνικιστικά κανάλια…».[8] Έτσι ο Μακβή διαβλέπει τον κίνδυνο μέσα από την πολιτική του ΚΚΕ και τις επιχειρήσεις του ΔΣΕ, να δυναμώσουν τους εθνικιστικούς κύκλους.

Στις 10 Αυγούστου, η Ελεύθερη Ελλάδα οργανώθηκε από το ΚΚΕ με την ίδρυση Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ και την συγκρότηση τεσσάρων θεσμικών μέτρων που αφορούσαν τη δικαιοσύνη, την εκπαίδευση, τη λειτουργία των σχολείων και τη κατάργηση της βασιλείας. Στις 12 με 15 Σεπτεμβρίου, πραγματοποιήθηκε στην Πίνδο η 5^η Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ για την ανακήρυξη της κυβέρνησης του βουνού ενώ αποφασίστηκε η συνέχιση του ένοπλου αγώνα. Αυτή ήταν η απάντηση στις εξαγγελίες της νέας κυβέρνησης των Φιλελευθέρων του Σοφούλη η οποία είχε δώσει διορία στο ΚΚΕ μέχρι τις 15 Νοεμβρίου για να παραδοθεί. Στις 18 Οκτωβρίου έκλεισε ο Ριζοσπάστης και στις 24 Οκτωβρίου ο αρχηγός της AMAG Ντουάιτ Γκρινσγουολντ δήλωσε χαρακτηριστικά ΄΄Ή AMAG έχει την εξουσιοδότηση από το Κογκρέσο να ασκήσει αυστηρό έλεγχο στη δαπάνη των αμερικανικών χρημάτων. Αυτό σημαίνει ανάμειξη στις εσωτερικές υποθέσεις της χώρας και δεν βλέπω τι οφείλει να υποκρινόμαστε πως η AMAG είναι κάτι άλλο΄΄. [9]

Οι ΗΠΑ επίσης, σε καμία περίπτωση δεν επιθυμούσαν να βάλουν εμπόδια στις συνεχόμενες διώξεις του κυβερνητικού στρατοπέδου οι οποίες είχαν ξεκινήσει από την περίοδο της Λευκής Τρομοκρατίας. Αντιθέτως, δίχως να παρεμβαίνουν ωμά, όπως ομολογούν αξιωματούχοι των ΗΠΑ σε επιστολή προς την αμερικανική πρεσβεία στην Ελλάδα στις 30 Δεκεμβρίου 1947, δεν θα έβαζαν εμπόδια σε οποιαδήποτε προσπάθεια της κυβέρνησης είχε αυτή τη κατεύθυνση. Το State Department δεν επιθυμεί να παρεμποδίσει την ελληνική κυβέρνηση να λάβει τα απαραίτητα μέτρα για να ελέγξει τους κομμουνιστές υποστηρικτές μεταξύ των μη κομμουνιστικών αριστερών ομάδων. Ωστόσο, μπορείτε να προτείνετε πλεονεκτήματα που προκύπτουν από το διαχωρισμό της μη κομμουνιστικής Αριστεράς από το ΚΚΕ τώρα που το τελευταίο έχει λάβει ανοικτό ρόλο στην εξέγερση και πρέπει να επισημανθεί ότι είναι επιθυμητό να εξασφαλιστεί η δημόσια καταδίκη της ομάδας Μάρκου από όσο το δυνατόν περισσότερα ελληνικά πολιτικά στοιχεία.[10]

Τέλη Δεκεμβρίου 1947 και συγκεκριμένα στις 31 Δεκεμβρίου λόγω και της αρνητικής έκβασης των στρατιωτικών συγκρούσεων για το αστικό στρατόπεδο, καθώς επίσης και της όξυνσης των διπλωματικών συγκρούσεων σε διεθνές επίπεδο, συγκροτείται η Μεικτή Συμβουλευτική Στρατιωτική Ομάδα Ηνωμένων Πολιτειών, η JUSMAGG. Την άνοιξη του 1948 η AMAG εντάχθηκε στη διεύθυνση Οικονομικής συνεργασίας των ΗΠΑ. [11]

Αυτό που πρέπει να επισημανθεί είναι ότι το συνολικό ποσό της αμερικανικής βοήθειας προς την Ελλάδα φανερώνει και τις επιδιώξεις του αμερικανικού παράγοντα και το πόσο πολύ επιθυμούσε την επικράτηση των κυβερνητικών δυνάμεων. Έτσι σύμφωνα και με δήλωση του μετέπειτα πρέσβη των ΗΠΑ στην Ελλάδα Πιουριφόι, υποστήριξε ότι στην Ελλάδα δόθηκαν συνολικά δύο δισεκατομμύρια δολάρια, γεγονός που τη κατατάσσει στην έβδομη θέση από τις 17 χώρες που έλαβαν μέρος στο Σχέδιο Μάρσαλ. [12]

 

[1] Berstein, S. – Milza.P., ό.π., σελ.180-181

[2] Σταθάκης Γιώργος, Το Δόγμα Τρούμαν και το Σχέδιο Μάρσαλ: Η ιστορία της αμερικανικής βοήθειας στην Ελλάδα, Βιβλιόραμα, Αθήνα Μάιος 2004, σελ.148

[3] Σταθάκης Γιώργος, ο.π, σελ.163

[4] Συλλογή, Χρονικό του 20^ου αιώνα, Δομική, Περισσός, σελ.728

[5] Ο.π. σελ.730

[6] Συλλογή, Χρονικό του 20^ου αιώνα, ο.π. σελ.734

[7] Γεροζήσης Τριαντάφυλλος, Έφοδος στον ουρανό: Οι δύο επιχειρήσεις του ΔΣΕ, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 2008, σελ.103

[8] https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1947v05/d184, FRUS, 1947, The Near East and Africa, volume v, p. 232

[9] Συλλογή, Χρονικό του 20^ου αιώνα, ο.π. σελ.735-736

[10] FRUS, ο.π, 1947, The Near East and Africa, volume v, p.475

[11] Μαργαρίτης Γιώργος, Ιστορία του ελληνικού  εμφυλίου πολέμου 1946-1949, τ.1,Βιβλιόραμα, Μάρτιος 2005, σελ.431-436

[12] Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, 1939-1949, Β2 τόμος,  Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, σελ.227