Σεπτεμβριανά 1955: Το εθνικιστικό πογκρόμ που έσβησε τον Ελληνισμό της Κωνσταντινούπολης – Του Αποστόλη Σερέτη

Σαν σήμερα έλαβε χώρα ο διωγμός των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης, σε πογκρόμ που ξέσπασαν από Τούρκους εθνικιστές με την ομπρέλα των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ. Το γεγονός έμεινε στη ιστορία ως Σεπτεμβριανά. Ήταν απόγευμα της 6ης Σεπτεμβρίου 1955 στη Κωνσταντινούπολη, όταν ξαφνικά ξέσπασε επίθεση από εξαγριωμένους εθνικιστές Τούρκους εναντίων των Ελλήνων κατοίκων της Πόλης. Οι σχέσεις των δύο χωρών είχαν διαταραχθεί από πριν, όπου εκτός από τη τουρκική κυβέρνηση και ο τουρκικός όχλος είχε στραφεί εναντίον των Ελλήνων εξαιτίας της ανακίνησης του Κυπριακού ζητήματος από τον Στρατάρχη Παπάγο το 1954.

Με την υποκίνηση της Μεγάλης Βρετανίας η Τουρκία ενεπλάκη ενεργώς στο Κυπριακό ζήτημα δίχως κάποιο ουσιαστικό λόγο, θέτοντας θέμα αν όχι επιστροφής της νήσου στην ίδια, τουλάχιστον διχοτομήσεως, για την προστασία, δήθεν, της μουσουλμανικής μειονότητας, η οποία βαφτίστηκε «τουρκική» και αναβαθμίστηκε σε «κοινότητα», στο πλαίσιο των διπλωματικών κινήσεων και σχεδιασμών της Μεγάλης Βρετανίας. Η κατάσταση έγινε από χειρότερη με την εμπλοκή της Ε.Ο.Κ.Α και τον ένοπλο αγώνα που ξεκίνησε με πρωτεργάτη τον εθνικιστή, αντικομμουνιστή, συνεργάτη των Ναζί κατακτητών και των Άγγλων, Γρίβα. Αφορμή του πογκρόμ στάθηκε στις 6 Σεπτεμβρίου, η έκρηξη ενός αυτοσχέδιου μηχανισμού στο Τουρκικό Προξενείο της Θεσσαλονίκης, που στεγαζόταν και στεγάζεται και σήμερα στο σπίτι, όπου γεννήθηκε ο Κεμάλ Ατατούρκ. Η έκρηξη αυτή όπως αποδείχτηκε αργότερα ότι επρόκειτο για προβοκάτσια.

Στις 5 το απόγευμα, το μαινόμενο πλήθος των 50.000 ατόμων στράφηκε κατά των ελληνικών περιουσιών στη συνοικία Πέραν. Οι λεηλασίες κράτησαν μέχρι τις πρωινές ώρες της 7ης Σεπτεμβρίου, όταν επενέβη ο Στρατός, καθώς η κατάσταση κινδύνευε να τεθεί εκτός ελέγχου. Μέχρι τότε, οι αρχές παρέμειναν απαθείς, όταν δεν διευκόλυναν τους πλιατσικολόγους στο έργο. Ο μηχανισμός του Δημοκρατικού Κόμματος, που ήλεγχε τα συνδικάτα, έπαιξε καταλυτικό ρόλο στα έκτροπα. Μεγάλος αριθμός διαδηλωτών μεταφέρθηκε από τη Δυτική Μικρά Ασία δωρεάν, αντί αμοιβής 6 δολαρίων, που ουδέποτε τους δόθηκε. 4.000 ταξί τους μετέφεραν στον χώρο των ταραχών, ενώ φορτηγά του Δήμου της Κωνσταντινούπολης είχαν αναπτυχθεί σε επίκαιρα σημεία της Πόλης, φορτωμένα με τσεκούρια, φτυάρια, ρόπαλα, αξίνες, σφυριά, σιδερένιους λοστούς και μπιτόνια βενζίνης, απαραίτητα σύνεργα για τον όχλο των επιδρομέων. Άνδρες και γυναίκες βιάστηκαν και σύμφωνα με τη μαρτυρία του γνωστού Τούρκου συγγραφέα Αζίζ Νεσίν, πολλοί ιερείς εξαναγκάστηκαν να υποστούν περιτομή, με θύμα ένα Αρμένιο παπά. Το πρωί της 7ης Σεπτεμβρίου Τούρκοι εθνικιστές έκαψαν το ελληνικό περίπτερο στη Διεθνή Έκθεση της Σμύρνης.

Τα γεγονότα αυτά, καταβλήθηκε μεγάλη προσπάθεια για να κουκουλωθούν και από τη Τουρκική κυβέρνηση και από το ΝΑΤΟ αλλά και μέσω της ουσιαστικής απραξίας της ελληνικής κυβέρνησης η οποία δεν ήθελε να διαταράξει τις σχέσεις της στη Νατοική συμμαχία. Στην αρχή η κυβέρνηση Μεντερές είχε καταστήσει υπεύθυνους για τα έκτροπα τους κομμουνιστές αλλά την εντολή την είχε δώσει ο ίδιος ο Μεντερές όπου εν τέλει συνελήφθη, καταδικάστηκε και εκτελέστηκε 5 χρόνια μετά. Η κυβέρνηση Παπάγου δεν έκανε κάτι το ιδιαίτερο πέρα από διαβήματα. Αμερικανοί και Βρετανοί δεν ήταν διατεθειμένοι να ασκήσουν πιέσεις στην Τουρκία καθώς ήταν (και είναι) πολύτιμος σύμμαχός τους κατά τη διάρκεια του «Ψυχρού Πολέμου» που λειτουργούσε υπέρ των συμφερόντων τους στη Μέση Ανατολή και κυρίως τότε ως προς την αναχαίτιση της αυξανόμενης επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης στους λαούς της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής στον αγώνα τους κατά της αποικιοκρατίας .

Οι νατοϊκοί σύμμαχοί μας, ουσιαστικά είπαν ξεκάθαρα να ξεχάσουμε το συμβάν. Η φυγή που ακολούθησε το πογκρόμ αυτό ήταν μαζική καθώς μέχρι τα Σεπτεμβριανά στην Πόλη ζούσαν 100.000 Έλληνες. Μετά από μερικές δεκαετίες, ζουν πλέον μόλις 2.000. Στα γεγονότα εκείνα δολοφονήθηκαν 16 Έλληνες, 12 γυναίκες βιάστηκαν ενώ αδιευκρίνιστος είναι ο αριθμός των κακοποιημένων ανδρών που αναγκάστηκαν να υποστούν περιτομή. Επίσης καταστράφηκαν 4.348 εμπορικά καταστήματα, 110 ξενοδοχεία, 27 φαρμακεία, 23 σχολεία, 21 εργοστάσια, 73 εκκλησίες και περίπου 1000 κατοικίες.

 

Βιβλιογραφία

Χρονικό του 20ου αιώνα, εκδ. Δομική

Ελληνική Πολιτική Ιστορία 1950-2004, β έκδοση, εκδ. Θεμέλιο