90 χρόνια από τη »Μαύρη Τρίτη»

Φέτος συμπληρώνονται 90 χρόνια από την 29η Οκτωβρίου 1929, τη Τρίτη εκείνη που το Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης βυθίστηκε σε μια από τις χειρότερες κρίσεις της ιστορίας του, δημιουργώντας μία παγκόσμια ύφεση. Οι λόγοι για τους οποίους έσκασε η φούσκα του χρηματιστηρίου δεν χωρούν μέσα σε ένα μικρό κειμενάκι ιστορικής αναφοράς. Μπορούμε όμως σίγουρα να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα όπως επίσης και να θυμηθούμε κάποια σχετικά στοιχεία. Το μέγεθος της καταστροφής ήταν τέτοιο που η μέρα εκείνη έμεινε στην ιστορία ως »Μαύρη Τρίτη».

Με το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και ειδικά από το 1921 μέχρι και το 1929. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως ο κόσμος δανειζόταν από τις τράπεζες για να παίξει στη Wall Street μαζικά την συγκεκριμένη περίοδο καθώς από το 1921 μέχρι το 1929, ο δείκτης Dow Jones έφτασε από τις 60 στις σχεδόν 400 μονάδες. Στις 3 Σεπτεμβρίου 1929, βρέθηκε στο υψηλότερο σημείο του, στις 381.17 μονάδες. Το πρώτο δείγμα δόθηκε την Πέμπτη στις 24 Οκτωβρίου, όταν άρχισε μια συνεχόμενη πτώση του Χρηματιστηρίου.

Η καλπάζουσα κερδοσκοπία τροφοδοτεί έτσι περαιτέρω άνοδο και μεγαλώνει τη φούσκα. Η αναλογία τιμής μετοχών και κερδών (p/e) για τις εισηγμένες επιχειρήσεις που συνθέτουν τον δείκτη S&P Composite της Wall Street αγγίζει τον Σεπτέμβριο του 1929 το 32,6, πολύ μακριά (σχεδόν διπλάσια) από τα ιστορικά φυσιολογικά επίπεδα, υποδηλώνοντας ακραία υπερτιμήμενους τίτλους. Τα μηνύματα για ύπαρξη φούσκας και τον κίνδυνο να σκάσει υπήρχαν βέβαια αρκετό διάστημα πριν, αλλά κανείς δεν ήθελε να τα ακούσει.

Ο Dow Jones παραδόθηκε σε μια σταθερή πτωτική πορεία, παρά το γεγονός ότι οι επικεφαλής των Chase National Bank, J.P. Morgan και National City Bank δέσμευσαν 240 εκατ. δολάρια για τη διάσωση των μετοχών από ελεύθερη πτώση. Στις 24 Οκτωβρίου, ο Dow Jones υποχώρησε 9% και την εβδομάδα που ακολούθησε υπολογίζεται ότι χάθηκαν 30 δισ. δολάρια. Τη «Μαύρη Τρίτη» σημείο εκκίνησης «του μεγάλο κραχ», όπως έμεινε στην ιστορία, εκατομμύρια τίτλοι μετοχών έγιναν απλά χαρτιά, χάνοντας την αξία τους. Ο Dow Jones έχασε 12% και η αγορά 14 δισ. δολ. με αποτέλεσμα οι απώλειες της εβδομάδας να αγγίξουν τα 30 δισ. δολ, δηλαδή δέκα φορές τον ετήσιο προϋπολογισμό της ομοσπονδιακής κυβέρνησης.

Σύμφωνα με τη Western Union, ο όγκος των τηλεγραφημάτων εκείνη την ημέρα ήταν τριπλάσιος του κανονικού. Οι traders γράφουν τις εντολές των πελατών τους σε κομμάτια από χαρτί. Ομως οι εντολές ήταν τόσο πολλές, που οι traders αδυνατούν να τις εκτελέσουν. Γέμιζαν απλά με αυτές τα καλάθια απορριμμάτων. Στο πανδαιμόνιο που επικρατεί, οι πρώτοι καβγάδες δεν αργούν να ξεσπάσουν και αρκετοί traders καταρρέουν στην αίθουσα των συναλλαγών.

Μέρος του πανικού ήταν αποτέλεσμα του τρόπου με τον οποίο οι επενδυτές έπαιζαν στο Χρηματιστήριο στη δεκαετία του 1920. Δεν υπήρχε άμεση πρόσβαση στην πληροφόρηση – π.χ. όπως σήμερα μέσω του Ιντερνετ. Οι τιμές των μετοχών τυπώνονταν από μια μηχανή σε μια ταινία από χαρτί.

Καθώς οι τιμές των μετοχών έπεφταν ασταμάτητα, η μηχανή δεν μπορούσε να ακολουθήσει τον ρυθμό. Ετσι, οι τιμές έφταναν στα μηχανήματα που διατηρούσαν στα γραφεία τους οι χρηματιστηριακές εταιρείες όλης της χώρας και τους επενδυτές ώρες μετά. Κανείς δεν γνώριζε πόσο άσχημα ήταν τα πράγματα και αυτό ενέτεινε τον πανικό.

Πολλές τράπεζες που είχαν τοποθετήσει τα χρήματα των πελατών τους σε μετοχές για να αποκομίσουν μεγαλύτερα κέρδη, αντιμετωπίζουν δυσεπίλυτα προβλήματα και τις επόμενες μέρες κηρύσσουν πτώχευση. Το χρηματιστηριακό κραχ χειροτέρευσε την ήδη εύθραυστη κατάσταση της αμερικανικής οικονομίας και συνέβαλε στη Μεγάλη Οικονομική Ύφεση της δεκαετίας του ’30, που έπληξε Ευρώπη και Αμερική, με πτωχεύσεις εταιρειών, μαζική ανεργία και μεγάλη κεφαλαιοκρατική συγκέντρωση.

Η Γουόλ Στριτ ανέκαμψε προσωρινά στις αρχές του 1930, για να κατρακυλήσει ξανά το επόμενο διάστημα και ο δείκτης Ντόου Τζόουνς να φθάσει στις 41.22 μονάδες στις 8 Ιουλίου 1932, στο χαμηλότερο σημείο όλων των εποχών. Το 1931 το Κογκρέσο συγκρότησε την Επιτροπή Πεκόρα για να μελετήσει τις αιτίες της χρηματιστηριακής κρίσης και βάσει των πορισμάτων της ψήφισε το νόμο Γκλας – Σίγκαλ του 1933, με τον οποίον διαχωρίστηκαν οι τράπεζες σε εμπορικές και επενδυτικές. Τα επόμενα χρόνια, με βάση την εμπειρία της Γουόλ Στριτ, τα χρηματιστήρια όλου του κόσμου πήραν μέτρα για να αποτρέψουν ένα νέο κραχ. Το κυριότερο ήταν η διακοπή των συνεδριάσεων σε περιόδους ραγδαίων μεταβολών της χρηματιστηριακής αγοράς.

Η κρίση είχε καταστροφικές επιπτώσεις τόσο στον ανεπτυγμένο, όσο και στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Επηρεάστηκε το διεθνές εμπόριο, καθώς επίσης και τα προσωπικά εισοδήματα, τα έσοδα από τη φορολογία, τα κέρδη και οι τιμές. Η οικονομία πόλεων σε διάφορες περιοχές του πλανήτη κυρίως στις ΗΠΑ και την Ευρώπη επλήγη, ιδίως εκείνων που είχαν σχέσεις άμεσης εξάρτησης από τη βαριά βιομηχανία. Ο κλάδος της οικοδομής και οι κατασκευές πάγωσαν, οι αγροτικές και κτηνοτροφικές εργασίες υποχώρησαν λόγω πτώσης των τιμών στις σοδειές κατά 40% με 60%. Η ζήτηση υποχωρούσε διαρκώς, σε συνδυασμό με την έλλειψη εναλλακτικών εργασιών, περιοχές που ζούσαν κυριολεκτικά από την εκμετάλλευση γης, ορυχείων και  ξύλου υπέφεραν ακόμη περισσότερο.

Οι επιπτώσεις του Κραχ στις ΗΠΑ

• 12.000.000 έμειναν άνεργοι.
• 12.000 έχαναν τη δουλειά τους κάθε μέρα.
• 20.000 επιχειρήσεις κήρυξαν πτώχευση.
• 1.616 τράπεζες πτώχευσαν.
• 1 στους 20 γεωργούς ξεσπιτώθηκαν.
• 23.000 αυτοκτονίες σημειώθηκαν σ’ ένα χρόνο, αριθμός ρεκόρ.

Πηγές: Sanshmera.gr, Wikipedia.gr, Cretalive.gr, www.imerodromos.gr, www.efsyn.gr, www.popaganda.gr