4η Αυγούστου και Μεταξικός Αντικομμουνισμός – Του Αποστόλη Σερέτη

Σαν σήμερα, στις 4 Αυγούστου 1936, ξεκινάει η δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά. Πολλά έχουν γραφτεί, πολλά έχουν ειπωθεί για την περίοδο της μεταξικής δικτατορίας. Αυτό που ωστόσο πρέπει να τονιστεί για την περίοδο της μεταξικής δικτατορίας είναι τέσσερις άξονες σκέψης οι οποίοι παρουσιάζονται στην παρακάτω εργασία που εκπονήθηκε στο πλαίσιο του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο από τον γράφοντα. Η εργασία έχει ως στόχο να αναδείξει τον Αντικομμουνιστικό χαρακτήρα της Δικτατορίας μέσα από ορισμένες πτυχές του καθεστώτος καθώς επίσης και το πως εγκαθιδρύθηκε ο πανίσχυρος αντικομμουνιστικός μηχανισμός όπου έφερε σε σύγκρουση το ΚΚΕ με τον Μεταξά και το κράτος του.

Αρχικά στην εργασία παρουσιάζεται μία εκτενής ανάλυση της πολύ κρίσιμης περιόδου πριν τη δικτατορία με αποκορύφωμα το πολύ κρίσιμο 1936. Στο διεθνές περιβάλλον, η εξάπλωση ολοκληρωτικών, φασιστικών, δικτατορικών καθεστώτων κάτω από τον φόβο μίας κομμουνιστικής επανάστασης όπως υποστήριζαν, ήταν φαινόμενα τα οποία χαρακτήρισαν την εποχή.  Στη συνέχεια γίνεται μία ανάλυση της πολιτικής κατάστασης στην Ελλάδα με την αστάθεια του αστικού πολιτικού συστήματος να έχει κορυφωθεί το 1936 και τη σύγκρουση Μεταξά-ΚΚΕ, από τις μεγαλειώδεις απεργίες και συγκεντρώσεις, μέχρι την εξέγερση το Μάη του 1936 στη Θεσσαλονίκη. Κινητοποιήσεις που ανάγκασαν το καθεστώς μετέπειτα να πάρει μία σειρά μέτρων και να ικανοποιήσει αρκετά αιτήματα, όπως η κοινωνική ασφάλιση, με μεγάλο όμως κόστος για το ΚΚΕ το οποίο κυνηγήθηκε αδυσώπητα από κρατικό μηχανισμό που έστησε ο Μεταξάς συνεπικουρούμενος από το Βασιλιά και την αστική τάξη της περιόδου. Επίσης στην εργασία παρουσιάζονται τα αντικομμουνιστικά μέτρα του Μεταξικού κράτους από την πρώτη κιόλας μέρα εγκαθίδρυσης της δικτατορίας ενώ στη συνέχεια θα ερμηνευτεί μέσα από την παράθεση αρχειακού υλικού ο αντικομμουνιστικός λόγος και η ιδεολογία του Ιωάννη Μεταξά που προσπάθησε να τη φυτέψει στο κράτος που είχε οραματιστεί, μέσα κι από τις επιρροές που είχε από τα δικτατορικά και φασιστικά καθεστώτα της εποχής του. Τέλος παρουσιάζονται κάποιες σκέψεις, όπου καταλήγουν σε ορισμένα συμπεράσματα και στο γεγονός του βαθιά αντικομμουνιστικού σχεδιασμού που είχε σχεδιάσει ο Μεταξάς για τη δικτατορία του. Ένας αντικομμουνισμός όπου έχει ριζώσει τόσο βαθιά στην ελληνική κοινωνία, όπου μέχρι και σήμερα βλέπουμε τα αποτυπώματα του.

Η Δικτατορία της 4^ης Αυγούστου: Ο Μεταξικός Αντικομμουνισμός

 Την περίοδο του Μεσοπολέμου και ειδικότερα κατά τη διάρκεια της μεγάλης οικονομικής κρίσης του 1929-1932, η αστική δημοκρατία με το κοινοβουλευτικό καθεστώς αντιμετώπισαν μία μαζική αμφισβήτηση. Την ίδια περίοδο και κάτω από τον απόηχο της Οκτωβριανής Επανάστασης και της ανάδυσης του κομμουνιστικού κινήματος σε όλο τον κόσμο, άρχισε να εμφανίζεται ο φασισμός στην Ιταλία στις αρχές της δεκαετίας του 1920 και του ναζισμού στη Γερμανία. Την περίοδο της μεγάλης οικονομικής κρίσης, το αστικό κοινοβουλευτικό σύστημα, αδυνατούσε να λύσει τα προβλήματα των πολιτών του. Έτσι αναδεικνύονταν όλες οι αντιφάσεις και αντιθέσεις του κοινωνικοπολιτικού συστήματος. Ταυτόχρονα η ανέχεια, η κοινωνική ανισότητα, η πτώση του βιοτικού επιπέδου καθώς και η ενδυνάμωση των συνδικάτων, άρχισαν να ριζοσπαστικοποιούν τους εργαζόμενους και γενικότερα τους πολίτες της περιόδου σε όλη την Ευρώπη. Έτσι ήταν λογικό επακόλουθο, να αναδειχθούν από τις οικονομικές ελίτ, δικτατορικά και φασιστικά καθεστώτα που θα ανέκοπταν πιθανή κοινωνική επανάσταση όπως στη Ρωσία.

Η άνοδος στην εξουσία φασιστικών και δικτατορικών καθεστώτων, ιδιαίτερα στις χώρες της Νότιας και Ανατολικής Ευρώπης, άρχισε να δημιουργεί ένα πρότυπο άσκησης πολιτικής εξουσίας, το οποίο έδειχνε να γοητεύει τις οικονομικές ελίτ της περιόδου αλλά και τους ίδιους τους δρώντες. Μέχρι το 1936 από 28 ευρωπαϊκές χώρες, μόνο 10 διέθεταν κοινοβουλευτικό καθεστώς ενώ στα Βαλκάνια κυριαρχούσαν μοναρχικά δικτατορικά καθεστώτα. Ο κύριος λόγος που ευαγγελίζονταν οι εκπρόσωποι ή οι ηγέτες των αυταρχικών καθεστώτων της συγκεκριμένης περιόδου του Μεσοπολέμου για τις πρακτικές τους, ήταν η επικείμενη κομμουνιστική στασιαστική κίνηση. Κάτι που σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις, δεν ίσχυε πραγματικά.

Οι χρονιές 1935-1936, ήταν μία περίοδος πολύ καθοριστική για τις μετέπειτα εξελίξεις και η Ελλάδα δεν ήταν δυνατό να μείνει ανεπηρέαστη. Είναι μία περίοδος, που αρχίζει να εκφράζεται πολύ πιο επιθετική εξωτερική πολιτική, αναπροσαρμογές γεωπολιτικών συνθηκών, κοινωνικές ζυμώσεις και κινητοποιήσεις που καθόρισαν τις πολιτικές εξελίξεις. Δικτάτορες αρχίσουν να εμφανίζονται παντού. Κυρίως όμως κάτι που χαρακτηρίζει την περίοδο είναι το γεγονός πως δικτάτορες, πρώην μέλη μιας στρατιωτικής ελίτ, συχνά με την υποστήριξη της χώρας και την ανοχή των Δυτικών Συμμάχων αλλά και των εκάστοτε μοναρχικών οίκων, εγκαθίδρυσαν ολοκληρωτικά καθεστώτα τα οποία άρχισαν να αναπτύσσουν μια πρωτοφανή επιθετική εξωτερική πολιτική.

Έτσι αυτό που πρέπει να επισημανθεί είναι ότι αν είναι εφικτό να γίνει λόγος για ένα χαρακτηριστικό σημείο που είχαν κοινό όλα τα φασιστικά ολοκληρωτικά αυταρχικά καθεστώτα του Μεσοπολέμου, είναι τα γνωστά έξι σημεία όπως είχε επισημάνει ο ιστορικός Ερνστ Νόλτε. Την ίδια περίοδο τα δικτατορικά καθεστώτα δεν έχουν απαραίτητα καλές διακρατικές σχέσεις με τα φασιστικά, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις δημιουργούνται συγκρούσεις. «Τα φασιστικά καθεστώτα της Ευρώπης διαθέτουν το φασιστικό ελάχιστο των έξι σημείων που εκφράζεται ως αντιμαρξισμός, αντιφιλελευθερισμός, αντισυντηρητισμός, αρχή της ηγεσίας, κομματικός στρατός, επιδίωξη του ολοκληρωτισμού.  Οι μεταξύ τους σχέσεις σπάνια είναι αρμονικές. Συχνά μάλιστα παρατηρείται μία ανοιχτή σύγκρουση ανάμεσα στη δικτατορία των συντηρητικών δυνάμεων και στα φασιστικά κόμματα που στηρίζονται σε αγρότες και μικροαστούς, ή ανατροπή ενός φασίστα από άλλο επίδοξο ηγέτη που χαίρει της απολύτου εμπιστοσύνης του μονάρχη ή είναι ο ίδιος μονάρχης. » [1]

Όσον αφορά τις γεωπολιτικές συνθήκες της περιόδου, οι χρονιές 1935-1936 ήταν γεμάτες από διάφορες κρίσεις στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων, της Μεσογείου και της Βόρειας Αφρικής αλλά και πολύ σημαντικές αλλαγές του συσχετισμού των πολιτικών δυνάμεων. Η μεγάλη οικονομική κρίση του 1929-1932, η άνοδος της φτώχειας και της ανεργίας σε αντιδιαστολή με την Σοβιετική Ένωση που έβγαινε ακόμα πιο ενισχυμένη από τις εγχώριες συγκρούσεις με τους κουλάκους άρχισαν να καθορίζουν νέα μονοπάτια στην πολιτική ζωή της γηραιάς ηπείρου.

Όσον αφορά το κομμουνιστικό μέτωπο, η Κομιντέρν χάραξε μία νέα στρατηγική εκείνη την περίοδο, όπου η Σοβιετική Ένωση διαβλέποντας την άνοδο των φασιστικών και δικτατορικών δυνάμεων, προέκρινε μέσω της Τρίτης Διεθνούς μια νέα διεθνή στρατηγική. Αυτή της σύμπραξης των κομμουνιστικών κομμάτων με τις άλλες αντιφασιστικές δυνάμεις στο πλαίσιο λαϊκών μετώπων. Όπως έγινε και στη Γαλλία για παράδειγμα αλλά και στην Ελλάδα.

Επίσης την ίδια περίοδο είχαν σημειωθεί πολλές εδαφικές αλλαγές στην ευρύτερη περιοχή που καθόρισαν και την στρατηγική που χάραξε η οικονομική και πολιτική ελίτ της κάθε χώρας. Η Ιταλία του Μουσολίνι υπέγραψε ένα σύμφωνα με τη Γαλλία για εδαφικές παραχωρήσεις στη νότια Τυνησία και τη μεθόριο της Ερυθραίας. Ο Χίτλερ επανάφερε τη στρατιωτική θητεία το Μάρτιο του 1935 παραβιάζοντας όρους της συνθήκης των Βερσαλλιών ενώ Γαλλία, Μεγάλη Βρετανία και Ιταλία συναντήθηκαν στη Στρέζα για να κατοχυρώσουν την προσήλωση τους στη συνθήκη του Λοκάρνο και να καθορίσουν τη στάση τους για τον επανεξοπλισμό της Γερμανίας και την ανεξαρτησία της Αυστρίας, κάτι που ωστόσο γρήγορα λύθηκε με παραβίαση των όσων αποφάσισαν οι τρεις δυνάμεις, όταν η Μεγάλη Βρετανία αναγνώρισε τον επανεξοπλισμό της Γερμανίας.

Έτσι όσον αφορά το διεθνές περιβάλλον και την πολιτική κατάσταση στην Ευρώπη, η στρατηγική που είχε χαραχθεί από τη Τρίτη Διεθνή, φαίνεται να αποδίδει καρπούς βάσει των εκλογικών αποτελεσμάτων καθώς οι αντιφασιστικές δυνάμεις βγαίνουν ενισχυμένες σε Γαλλία, Ισπανία και Ελλάδα βάσει των εκλογικών αποτελεσμάτων. «Στη Γαλλία το κλίμα ακήρυχτου πολέμου πριν από τις εκλογές του Μαΐου 1936, επιδεινώνεται με τη νίκη του Λαϊκού Μετώπου. Μερικοί επιθυμούν τη συνεργασία με την ΕΣΣΔ, όμως πολλοί οπαδοί της δεξιάς προτιμούν τη συμμαχία με την Ιταλία και το συμβιβασμό με τη ναζιστική Γερμανία. Την ίδια περίοδο μαίνεται ο πόλεμος της Αιθιοπίας και αμέσως μετά την επικράτηση των Δημοκρατικών στην Ισπανία, του άλλου ισχυρού Λαϊκού Μετώπου, γεγονότα που πείθουν τον Μουσολίνι να περάσει στο πλευρό της Γερμανίας και να σχηματιστεί ο Άξονας.» [2]

Επιπροσθέτως την ίδια περίοδο της εγκαθίδρυσης της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά, στα Βαλκάνια επικρατούν μοναρχικά δικτατορικά καθεστώτα, φιλικά προσκείμενα στα ολοκληρωτικά καθεστώτα του Σαλαζάρ στην Πορτογαλία, του Μουσολίνι στην Ιταλία και του Χίτλερ στη Γερμανία. Τόσο ο Χίτλερ, όσο και ο Μουσολίνι, θέλοντας αν αυξήσουν την επιρροή τους στη Βαλκανική Χερσόνησο, επιχείρησαν να δημιουργήσουν τέτοιους πόλους. «Ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι ενίσχυαν τα φασιστικά και εθνικιστικά κινήματα, προσφέροντας τους οικονομική βοήθεια, ιδεολογική στήριξη όπως τη Χάιμβερ του Αυστριακού πρίγκηπα Στάρεμπεργκ, τους Ουστάσι στη Κροατία, το Βουλγαρικό Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα και τη Σιδηρά Φρουρά στη Ρουμανία.»[3]

Στη Βουλγαρία κυριαρχούσε η μοναρχοστρατιωτική δικτατορία του Κίμων Γκεοργκίεφ μέχρι το 1934 όπου ανατράπηκε από τον Βόρι Γ΄ το 1935, σχηματίζοντας τη δική του δικτατορία η οποία ήταν απολύτως υποταγμένη στο Βασιλιά και στη φιλογερμανική μερίδα της οικονομικής ελίτ της χώρας.

Τέλος, πρέπει να επισημανθεί πως στην Ισπανία το 1936 τον Φεβρουάριο, το  Λαϊκό Μέτωπο (ο συνασπισμός σοσιαλιστών, κομμουνιστών, επαναστατικών συνδικαλιστών, αναρχικών) κέρδισε τις εκλογές και προχώρησε σε μία σειρά μεταρρυθμίσεων που θορύβησαν την Ευρώπη καθώς εργοστάσια λειτουργούσαν μέσω επιτροπών εργαζομένων, οι αγροτικές περιοχές έγιναν κολεκτιβοποιημένες και λειτουργούσαν ως ελευθεριακές σοσιαλιστικές κοινότητες. Ακόμη και μέρη όπως ξενοδοχεία, κουρεία και εστιατόρια λειτουργούσαν συλλογικά και τα διαχειρίζονταν οι εργαζόμενοι τους. Παράλληλα στην Ελλάδα την ίδια περίοδο έχουμε μία νέα αλλαγή στο πολιτικό σκηνικό της χώρας.

Η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα το 1936 και η σύγκρουση Μεταξά-ΚΚΕ

Την περίοδο 1931-1936 το απεργιακό κίνημα στη χώρα μας βρίσκεται σε έξαρση, εξαιτίας της μεγάλης οικονομικής κρίσης, που ακολούθησε το Κραχ του 1929 και τη στάση πληρωμών της Ελλάδας το 1932. Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος βρίσκεται σε τροχιά ανόδου η οποία ανακόπτεται από το περίφημο ιδιώνυμο του Ελευθερίου Βενιζέλου. Οι απεργιακοί αγώνες έχουν πρωτόγνωρη μαζικότητα και συχνά καταλήγουν σε αιματηρές συγκρούσεις με την αστυνομία, με νεκρούς και τραυματίες. Ωστόσο η ισχυροποίηση του ΚΚΕ και της ταξικής οργάνωσης στα σωματεία, είναι σε ανοδική πορεία ενώ πλέον για πρώτη φορά παρουσιάζεται μια σημαντική αλλαγή στην πολιτική κατάσταση της χώρας.

Παράλληλα την περίοδο της οικονομικής κρίσης και από τα τέλη ειδικά της δεκαετίας του 1920, όπως είδαμε παραπάνω, έτσι ακριβώς και στην Ελλάδα, επικρατεί μία αστάθεια του κοινοβουλευτικού συστήματος καθώς εκείνη την περίοδο πραγματοποιήθηκαν πολλές εκλογικές αναμετρήσεις, επιτυχημένα ή αποτυχημένα πραξικοπήματα από το 1922 έως το 1935. Αυτή η κατάσταση, άρχισα να εκχυδαΐζει τον κοινοβουλευτισμό και να αναδεικνύει τις αδυναμίες και αντιφάσεις του αστικού πολιτικού κόσμου που αδυνατούσαν να δώσουν λύση στις λαϊκές ανάγκες. Χαρακτηριστικά «…στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 1932 το Λαικό Κόμμα δεν πέτυχε την πλειοψηφία και στις 4 Νοεμβρίου 1932 σχηματίστηκε κυβέρνηση με τη σύμπραξη των Κονδύλη, Μεταξά, Χατζηκυριάκου. Η κυβέρνηση Τσαλδάρη έπεσε μετά από δύο μήνες…Στις 5 Μαρτίου έπειτα από νέες εκλογές ηττήθηκε ο Βενιζέλος από τους Μεταξά, Κονδύλη, Χατζηκυριάκου και την επομένη ο Πλαστήρας έκανε αποτυχημένο πραξικόπημα, διαφεύγοντας στο εξωτερικά έπειτα από την αντίδραση του λαού. Στις 6 Ιουνίου γίνεται δολοφονική απόπειρα κατά του Ελευθερίου Βενιζέλου από τον διοικητή Γενικής Ασφάλειας Ι.Πολυχρονόπουλο ενώ το Φεβρουάριο υπογράφτηκε το τετραμερές Βαλκανικό Σύμφωνο μεταξύ Ρουμανίας, Γιουγκοσλαβίας, Τουρκίας, Ελλάδας… Την 1^η Μαρτίου 1935 ξεσκεπάζεται ένα κακώς οργανωμένο στρατιωτικό κίνημα εμπνευσμένο από τον ίδιο τον Βενιζέλο και τον Πλαστήρα ενώ η κυβέρνηση Τσαλδάρη μέσω του υπουργού στρατιωτικών Κονδύλη και νέου υπουργού άνευ χαρτοφυλακίου Μεταξά κηρύσσει τον στρατιωτικό νόμο… Στις εκλογές της 9^ης Ιουνίου ο Τσαλδάρης πήρε 254 έδρες, 33 ο Κονδύλης και 7 ο Μεταξάς… Στις 10 Οκτωβρίου 1935 ο υποστράτηγος Παπάγος, ο υποναύαρχος Οικονόμου και ο υποστράτηγος της αεροπορίας Ρέππας με την έγκριση του Κονδύλη ανακοινώνουν στον Τσαλδάρη ότι αξιώνουν την παραίτηση της κυβερνήσεως επειδή δεν επανάφερε το βασιλιά με δημοψήφισμα. Ο Κονδύλης σχημάτισε κυβέρνηση, επανάφερε τη βασιλευομένη δημοκρατία και ανέλαβε χρέη αντιβασιλιά.  Στις 3 Νοεμβρίου σε ένα δημοψήφισμα παρωδία το 97,80% των ψηφοφόρων ψηφίζει υπερ της βασιλείας. Ο βασιλιάς Γεώργιος διαλύει την Ε΄ εθνοσυνέλευση στις 17 Δεκεμβρίου και προκηρύσσει εκλογές για τις 26 Ιανουαρίου 1936 με αναλογικό σύστημα. »[4]

Οι εκλογές όμως του Ιανουαρίου έφεραν με απλή αναλογική, ανέδειξε αυτό που θα συνέβαινε σε Γαλλία και Ισπανία αλλά με διαφορετική κατάληξη, ότι δηλαδή το Παλλαϊκό Μέτωπο με εμπνευστή το ΚΚΕ, αναδείχτηκε σε βασικό ρυθμιστικό παράγοντα καθώς αναδείχτηκε σε τέταρτη πολιτική δύναμη μέσα στο κοινοβούλιο εκλέγοντας 15 βουλευτές την ίδια στιγμή που ο Μεταξάς και το κόμμα των Εθνικοφρόνων είχαν εκλέξει 7, ενώ πρώτο ήταν το κόμμα των Φιλελευθέρων με 126 βουλευτές, το Λαϊκό κόμμα του Τσαλδάρη με 73 και η Γενική Λαϊκή Ριζοσπαστική Ένωση με 63.

Το Παλλαϊκό Μέτωπο ήταν πολιτικός σχηματισμός που είχε συγκροτήσει το ΚΚΕ το Γενάρη του 1936 με τη συμμετοχή του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας (ΑΚΕ), με το οποίο συμμετείχε και στις εκλογές του έτους αυτού. Το 1936 στην Ελλάδα είχε αναπτυχθεί έντονα η προοπτική επιβολής δικτατορικού, ή ακόμα και φασιστικού καθεστώτος, το μοναρχικό καθεστώς είχε εκ νέου ενισχυθεί, και το παγκόσμιο σκηνικό όπως προαναφέρθηκε ευνοούσε κάθε αυταρχική δικτατορική παρέκκλιση.

Τον Δεκέμβριο του 1935 το ΚΚΕ, πραγματοποιούσε το 6ο Συνέδριό του. Σε αυτό ψηφίστηκε και στηρίχθηκε η αναγκαιότητα δημιουργίας με άλλες δημοκρατικές-αντιφασιστικές δυνάμεις ενός Παλλαϊκού Μετώπου το οποίο θα αντιτάσσονταν σε κάθε ακροδεξιά δικτατορική παρέκκλιση, σε κάθε εμπλοκή της Ελλάδας σε ιμπεριαλιστικούς πολέμους και το οποίο θα είχε αντιμοναρχικό χαρακτήρα. Αυτή η κίνηση αντηχούσε και στις αποφάσεις της Τρίτης Διεθνούς, που προέκριναν αντιφασιστικά μέτωπα και κυρίως ισχυροποιήθηκαν στην Ισπανία την ίδια περίοδο αλλά και στη Γαλλία λίγους μήνες ;αργότερα. Τελικά το Μέτωπο δημιουργήθηκε το Γενάρη του 1936, με τη στήριξη του Αγροτικού Κόμματος και προοδευτικών προσωπικοτήτων του πνεύματος και των γραμμάτων όπως ο Δημήτρης Γληνός.

Έτσι άρχισε να προαναγγέλλεται η σύγκρουση του Ιωάννη Μεταξά με το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1936 καθώς το Παλλαϊκό Μέτωπο ήρθε σε σφοδρή σύγκρουση με τον Μεταξά κατήγγειλε τον Μεταξά ως πιθανό δικτάτορα αλλά και το Λαϊκό Κόμμα ως υποκινητή της δικτατορικής εκτροπής.

Απέναντι στους Φιλελεύθερους κράτησε κριτική στάση για την ανεκτικότητά τους, αλλά προσπάθησε ταυτόχρονα να τους προσεγγίσει προκειμένου να συγκροτήσουν μια αντιδικτατορική-αντιφασιστική συμμαχία. Αυτό επιβεβαιώνεται και από το γεγονός πως ο τον Μάρτιο υπογράφτηκε το σύμφωνο Σκλάβαινα Σοφούλη τον Μάρτιο του 1936. Στις 2 Μαρτίου, έγινε η πρώτη συνεδρίαση της βουλής και οι βουλευτές έδωσαν την καθιερωμένη ορκωμοσία. Οι βουλευτές του ΚΚΕ κατέθεσαν έγγραφο έντυπο, που ανέφερε ότι οι βουλευτές του Παλλαϊκού Μετώπου δεν δεσμεύονται από τον τυπικό όρκο, που έδωσαν. Στη δεύτερη συνεδρίαση της βουλής στις 6 Μαρτίου διεξήχθη ψηφοφορία για την ανάδειξη προέδρου της βουλής. Οι βουλευτές του ΚΚΕ, βάσει του συμφώνου Σοφούλη-Σκλάβαινα, ψήφισαν για πρόεδρο τον Σοφούλη. Ακολούθησαν έντονοι λεκτικοί διαξιφισμοί μεταξύ των βουλευτών…. Στις 5 Μαρτίου του 1936 ο Ιωάννης Μεταξάς διορίζεται υπουργός στρατιωτικών στην κυβέρνηση Κωνσταντίνου Δεμερτζή…. Στις 14 Μαρτίου αναλαμβάνει υπουργός αεροπορίας και αντιπρόεδρος της κυβέρνησης. Μετά τον θάνατο του τότε υπηρεσιακού πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Δεμερτζή στις 13 Απριλίου, ο βασιλιάς Γεώργιος διόρισε πρωθυπουργό τον Ιωάννη Μεταξά, γνωστό τότε οπαδό της δικτατορικής εκτροπής.[5]

Ωστόσο το Σύμφωνο Σοφούλη Σκλάβαινα παραβιάστηκε το Σύμφωνο παραβιάστηκε λίγο αργότερα από τους ίδιους τους Φιλελεύθερους οι οποίοι δεν εφαρμόσουν τα κύρια σημεία της συμφωνίας καθώς στις 13 Απριλίου 1936, όταν και ανέλαβε την πρωθυπουργία ο Ιωάννης Μεταξάς μετά το θάνατο του Δεμερτζή, με ψήφους και της βενιζελικής παράταξης. Ουσιαστικά μόνο το ΚΚΕ στη Βουλή δεν έδωσε ψήφο εμπιστοσύνης στον Μεταξά αλλά και ο Γεώργιος Παπανδρέου.

Η οικονομική δυσχέρεια της πλειοψηφίας του λαού, η κοινοβουλευτική αστάθεια και η αδυναμία του παραδοσιακού αστικού πολιτικού κόσμου να δώσει λύσεις στα προβλήματα που είχαν παρουσιαστεί, προκάλεσαν έντονες λαϊκές αντιδράσεις. Έτσι, το 1936, το ΚΚΕ άρχισε να αυξάνει την επιρροή του και στα σωματεία, όπου η αυξημένη συμμετοχή οδηγούσε και στη ριζοσπαστικοποίηση μεγάλου μέρους των εργαζομένων, διοργανώνοντας μεγάλες απεργίες με βασικά αιτήματα την αύξηση μισθών, τη καλυτέρευση της διαβίωσης των συνθηκών ζωής και άλλα. Πολλές εργατικές κινητοποιήσεις άρχισαν να οργανώνονται και να κλιμακώνονται σε όλη την Ελλάδα.

Οι εργατικές κινητοποιήσεις φθάνουν στην κορύφωσή τους τον Μάιο του 1936 στη Θεσσαλονίκη, με τη μεγάλη απεργία των καπνεργατών, που πνίγηκε στο αίμα από την κυβέρνηση Μεταξά. Οι καπνεργάτες της Θεσσαλονίκης, με την κάλυψη της «Πανελληνίου Καπνεργατικής Ομοσπονδίας» και την υποστήριξη της «Ενωτικής Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδος» (ΕΓΣΕΕ), όπου το ΚΚΕ ήταν πανίσχυρο, κατέβηκαν σε απεργία διαρκείας. Βασικό αίτημα των εργαζομένων ήταν η αύξηση του ημερομισθίου από τις 75 στις 135 δραχμές. «Στις 29 Απριλίου οι καπνεργάτες ξεκίνησαν στη Θεσσαλονίκη τον απεργιακό τους αγώνα. Από τις πρώτες μέρες του Μαΐου οι απεργίες κορυφώθηκαν, με αποτέλεσμα το πρωί της 8 ης Μαΐου η χωροφυλακή της Θεσσαλονίκης να εμποδίσει τους απεργούς διαδηλωτές να κατευθυνθούν στο διοικητήριο. Η διείσδυση του ΚΚΕ σε άλλους κλάδους εργαζομένων, προκάλεσε ένα συντονισμένο κύμα αντίδρασης με αποτέλεσμα το ίδιο βράδυ να ξεκινήσουν 24ωρη απεργία οι σιδηροδρομικοί, οι αυτοκινητιστές, οι τροχιοδρομικοί, οι εργαζόμενοι στον ηλεκτρικό.»[6] Η κυβέρνηση του Ιωάννη Μεταξά απάντησε με πολιτικές επιστρατεύσεις ενώ έθεσε σε ετοιμότητα το Γ’ Σώμα στρατού.

Σε βοήθεια του Γ΄ Σώματος Στρατού, που είχε αναλάβει και την αστυνόμευση της πόλης, έσπευσε ένα σύνταγμα πεζικού και μία μονάδα πυροβολικού από τη Λάρισα, ενώ στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης κατέπλευσαν τα αντιτορπιλικά «Κουντουριώτης», «Ύδρα», «Σπέτσαι» και «Ψαρά». «Στις 9 του μήνα, αρτεργάτες, λιμενεργάτες, βιομηχανικοί εργάτες, συνολικά 25.000 προχωρούν στην απεργία ενώ καταστηματάρχες κλείνουν τα μαγαζιά τους. Όταν οι απεργοί επιχείρησαν να πλησιάσουν στο διοικητήριο, οι χωροφύλακας ανοίγουν με αποτέλεσμα να ακολουθήσει σκηνικό πολέμου. 12 νεκροί διαδηλωτές και 280 τραυματίες. »[7]

Ουσιαστικά εκείνη τη μέρα, ο εξαγριωμένος λαός ήλεγχε τη Θεσσαλονίκη ενώ την επόμενη στις 10 Μαΐου 250.000 πολίτες συμμετείχαν στη νεκρική πομπή. Ακολούθησε απεργία στις 13 Μαΐου, ενώ σχεδόν όλα τα αιτήματα των απεργών έγιναν δεκτά. Από τη μεγάλη διαδήλωση διαμαρτυρίας στην πλατεία Ελευθερίας για την άγρια δολοφονία των εργατών.

Ο πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς προσπάθησε από την αρχή να ρίξει την ευθύνη των αιματηρών επεισοδίων στο Κομμουνιστικό Κόμμα και τους απεργούς. Σχεδόν στο σύνολό του, ο αστικός πολιτικός κόσμος θεώρησε υπεύθυνη τη Χωροφυλακή, αλλά δεν τόλμησε να ρίξει τον Μεταξά, όπως ζητούσε το ΚΚΕ, γεγονός που θα έχει ολέθριες συνέπειες για το κοινοβουλευτικό καθεστώς λίαν συντόμως όπως θα αναλυθεί παρακάτω, με την ανακήρυξη της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου.

Οι διώξεις του Μεταξά απέναντι στο ΚΚΕ και ο αντικομμουνισμός του, είχαν εκφραστεί πολύ νωρίτερα από την επιβολή της δικτατορίας του και τα γεγονότα της Θεσσαλονίκης, ήταν η αφορμή που ζητούσε ώστε να ξεκινήσει να διώκει, να φυλακίζει και να εξορίζει ηγετικά συνδικαλιστικά και κομματικά στελέχη του ΚΚΕ. Χαρακτηριστικά αξίζει να αναφερθεί πως ήδη από το Μάιο του 1936 είχε κινηθεί κατά των συνδικαλιστικών και κομματικών στελεχών του ΚΚΕ όπως ο Ζαφείρης Βεκίδης, πρόεδρος του Ενωτικού Εργατικού Κέντρου, Δημήτρης Κωνσταντινίδης, πρόεδρος Τροχιοδρομικών, Χαράλαμπος Μελανεφίδης, πρόεδρος Ενωτικής Επιτροπής Καπνεργατών, Σάββας Σαββόπουλος, πρόεδρος Σωματείου Κλινοποιών, Νίκος Μανέκας, πρόεδρος Αυτοκινητιστών, Αδάμ Μουζενίδης, και άλλοι συνδικαλιστές, οδηγούνται εξόριστοι στον Αη Στράτη και αλλού.

Τα αντικομμουνιστικά μέτρα του Μεταξικού κράτους

 

Την επόμενη του ξεσπάσματος της μεταξικής δικτατορίας είχε προγραμματιστεί Γενική Απεργία. Ωστόσο, η πραγματοποίησή της διακόπηκε βίαια από το ξέσπασμα της μεταξικής δικτατορίας το οποίο στήριξε το παλάτι, με πρόσχημα την «αποσόβηση του Κομμουνιστικού κινδύνου», έναν λόγο δηλαδή που σχεδόν όλα τα αυταρχικά καθεστώτα του Μεσοπολέμου είχαν επικαλεστεί.

Βασικό χαρακτηριστικό γνώρισμα της Δικτατορίας της 4ης Αυγούστου ήταν ο σφοδρός αντικομμουνισμός, ίσως και ο σκληρότερος στην Ελλάδα, κάτι το οποίο εδράζεται και στο γεγονός ότι εξάλλου η επιβολή της στηρίχθηκε στην «κομμουνιστική απειλή». Η δίωξη του κομμουνισμού υπήρξε συστηματική και απέβλεπε στην εξαφάνιση της διάδοσης της κομμουνιστικής κοσμοθεωρίας, στους κομμουνιστές, στα συγγράμματα του μαρξισμού – λενινισμού, στις κοινωνικές αντιλήψεις ανατροπής και στο βασικό πολιτικό φορέα όλων αυτών, την εξάλειψη δηλαδή του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος.

Ωστόσο πριν παρατεθούν τα αντικομμουνιστικά μέτρα που πήρε το καθεστώς μέσα από την έκδοση αναγκαστικών νόμων και διαταγμάτων, πρέπει να διερευνηθεί το πως ο Ιωάννης Μεταξάς κατόρθωσε να στήσει ένα κρατικό μηχανισμό που κυρίως θα ήταν αντικομμουνιστικός, θα απαρτιζόταν από ένα ανώτατο έμψυχο δυναμικό το οποίο θα εμφορούταν από τα ίδια αντικομμουνιστικά ιδεώδη και σε ποιες θέσεις τοποθετήθηκε το έμψυχο αυτό δυναμικό, ώστε να του επιτρέψει ταυτόχρονα με την εξαγγελία των αντικομμουνιστικών μέτρων, να εξαρθρώσει όλο τον πυρήνα του Κομμουνιστικού Κόμματος.

Αρχικά, λίγο καιρό πριν την επιβολή της Δικτατορίας 4^ης Αυγούστου με την συνεπικουρία και στήριξη του βασιλιά, ο Ιωάννης Μεταξάς μετά τα γεγονότα  της Θεσσαλονίκης άρχισε να τοποθετεί σε καίριες θέσεις του κράτους, ανθρώπους που είχαν ξεκάθαρο αντικομμουνιστικό και σε πολλές περιπτώσεις ακόμα και φιλοχιτλερικά πιστεύω. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Θεόδωρου Σκυλακάκη που από τις 18 Μαΐου τοποθετήθηκε στη θέση του Υπουργού Εσωτερικών. «Ο Σκυλακάκης ήταν ιδρυτής της Οργάνωσης Εθνικών Κοινωνικών Κατευθύνσεων (ΟΕΚΚ), μίας φιλοχιτλερικής οργάνωσης, ενώ παλιότερα είχε αρθρογραφήσει υπερ του εθνικοσοσιαλισμού. Επίσης ο βασιλόφρονας απόστρατος Στρατηγός Τσιπούρας, σφοδρός αντικομμουνιστής τοποθετήθηκε Γενικός Διοικητής της Μακεδονίας, ενώ ο συνταγματάρχης εν αποστρατεία Παπαδήμας  που είχε συμμετάσχει στο κίνημα του 1923 και είχε καταδικαστεί σε θάνατο, ανέλαβε καθήκοντα Διοικητή Θράκης.» [8]

Τα γεγονότα του Μαίου στη Θεσσαλονίκη, οι απεργιακές κινητοποιήσεις που πλήθαιναν, η εκλογική άνοδος του ΚΚΕ όταν την ίδια περίοδο στην Ισπανία ο Φράνκο είχε προβεί σε αντεπανάσταση και ο εμφύλιος είχε ξεκινήσει, ήταν γεγονότα που τρόμαζαν τον Μεταξά και τον Βασιλιά οι οποίοι εκτιμούσαν ότι υπήρχε κίνδυνος κοινωνικής ανατροπής. Εξάλλου ο Μεταξάς είχε χρησιμοποιήσει ειδικά τα γεγονότα της Θεσσαλονίκης για να πείσει το Βασιλιά Γεώργιο Β΄ για την ανάγκη δικτατορικής εκτροπής. Με αφορμή επίσης και τη γενική απεργία που είχαν κηρύξει για τις 5 Αυγούστου του ’36 τα συνδικάτα, με πρόταση της ΓΣΕΕ ο Μεταξάς επέσπευσε φοβούμενος τυχούσα εκτροπή τα γεγονότα. Έτσι, την ίδια μέρα που εγκαθιδρύθηκε η δικτατορία, στις 4 Αυγούστου 1936, ο Μεταξάς ανέστειλε με την υπογραφή του Γεώργιου Β΄ τη λειτουργία της Βουλής και οκτώ βασικά άρθρα του Συντάγματος τα οποία κατοχύρωναν τις βασικές ατομικές ελευθερίες και τα πολιτικά δικαιώματα.

Ο αντικομμουνισμός όσον αφορά την οργάνωση του κράτους πάνω σε αυτή την πολιτική άποψη, αποτελούσε τη βασική εξουσιαστική πρακτική του Μεταξά. Ωστόσο υπάρχουν δύο βασικά μέτρα τα οποία πήρε ο ίδιος από τις πρώτες μέρες κιόλας της δικτατορίας, τα οποία δείχνουν αυτό που ακολούθησε αργότερα. Την ίδια μέρα της επιβολής της δικτατορίας, πέρα από την αναστολή βασικών άρθρων του συντάγματος για συνδικαλιστικές και ατομικές ελευθερίες, διέταξε το κλείσιμο του Ριζοσπάστη, της εφημερίδας επίσημο πολιτικό όργανο της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος. Το δεύτερο, είναι η τοποθέτηση ενός ακραιφνούς αντικομμουνιστή στο τιμόνι της Ασφάλειας, του Κωνσταντίνου Μανιαδάκη. «Κεντρικό ρόλο στη δομή του καθεστώτος είχε ο Κωνσταντίνος Μανιαδάκης, υφυπουργός Δημόσιας Ασφαλείας. Το νεοιδρυθέν υφυπουργείο ανέλαβε στη δικαιοδοσία του τη Βασιλική Χωροφυλακή, την Αστυνομία Πόλεων, την Πυροσβεστική και τη Διεύθυνση Μεταναστεύσεως και είχε επιφορτιστεί με μία από τις βασικότερες λειτουργίες της μεταξικής κυβέρνησης: τη καταπολέμηση του κομμουνισμού. Από τις 14 Αυγούστου 1936 όταν και διορίστηκε υφυπουργός Δημόσιας Ασφάλειας, ο Μανιαδάκης αποδείχτηκε δραστήριος στη καταπολέμηση του κομμουνισμού.»[9]

Ένα ακόμα βασικό μέτρο που πήρε ο Μεταξάς, ήταν να επιχειρήσει να εξαφανίσει οτιδήποτε είχε να κάνει με τον μαρξισμό και τη κομμουνιστική κοσμοθεωρία. Έτσι στις 16 Αυγούστου 1936, διοργάνωσε στα πρότυπα της νύχτας των Κρυστάλλων που είχε πραγματοποιήσει ο Χίτλερ, δημόσιες καύσεις κομμουνιστικών βιβλίων, με τη μορφή φιέστας και γιορτών. Σε πολλές πόλεις της Ελλάδας είχαν διοργανωθεί τελετές καύσης βιβλίων, αφού πρώτα είχαν πραγματοποιηθεί κατασχέσεις βιβλίων από βιβλιοπωλεία, βιβλιοθήκες και σπίτια.

Στη Θεσσαλονίκη, η καύση των βιβλίων έγινε δίπλα στο Λευκό Πύργο, στην Αθήνα το κάψιμο έλαβε χώρα στους Στύλους του Ολυμπίου Διός και στα Προπύλαια, ενώ στον Πειραιά, τα βιβλία παραδόθηκαν στην πυρά στο Πασαλιμάνι, και μάλιστα με προσκλήσεις προς τους νέους της εποχής να συμμετάσχουν στην τελετή. Χαρακτηριστικό είναι το δημοσίευμα της εφημερίδας Φως της Θεσσαλονίκης στις 15 Αυγούστου όπου χαρακτηριστικά σημειώνεται: Τεράστια πυρά θα εξαγνίσει αύριον την πόλιν από το μίασμα των ερυθρών εντύπων.

Ήδη, η σχολική διδασκαλία ορισμένων από τους τίτλους των βιβλίων που κάηκαν είχε απαγορευτεί επίσημα, όπως η «Αντιγόνη» του Σοφοκλή και ο «Επιτάφιος» του Περικλή, για να μην τον εκλάβουν οι μαθητές ως έμμεση αποδοκιμασία των μηχανισμών του κράτους. Η έννοια του κομμουνιστικού εντύπου ήταν πολύ πλατιά και ερμηνευόταν από το καθεστώς κατά το δοκούν. Συμπεριλαμβάνονταν σε αυτά ακόμα και σχολικά βιβλία όπως «Τα Ψηλά Βουνά» του Ζαχαρία Παπαντωνίου. Στο κάψιμο των βιβλίων και στη δίωξη των ιδεών το καθεστώς της 4ης Αυγούστου αντέγραφε επακριβώς τα χιτλερικά πρότυπα.

Ακόμη, ορισμένα από τα βιβλία που κάηκαν ήταν του Στρατή Μυριβήλη  «Η ζωή έν τάφω» επειδή ήταν αντιπολεμικό  βιβλίο αλλά και έργα του Πλάτωνα, του Θουκυδίδη και του Ξενοφώντα. Το συνολικό έργο του Καρλ Μαρξ, καθώς και άλλα βιβλία με μαρξιστικό περιεχόμενο. Η «Καταγωγή των Ειδών» του Δαρβίνου, έργο που απαγορεύτηκε κατά περιόδους ανά τον κόσμο και συνάντησε αντιδράσεις από την Εκκλησία, συντηρητικούς φορείς κλπ., λόγω της θεωρίας του Δαρβίνου περί συγγένειας του ανθρώπου με τον πίθηκο. (σ.σ. Θεωρία που αντιτίθεται με τις ναζιστική ιδεολογία και τις παραφυάδες της, όπως η μεταξική) Έργα του Σίγκμουντ Φρόιντ, του Τζορτζ Μπέρναρντ Σο, του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, του Ανδρέα Καρκαβίτσα, του Ανατόλ Φρανς, του Χάινριχ Χάινε, των Μαξίμ Γκόρκι, του Λέον Τολστόι και Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι (και μόνο η εθνικότητά τους ήταν αρκετή), του Γκαίτε και του Ιμάνουελ Καντ.

Στην πυρά ρίχτηκαν έργα Ελλήνων συγγραφέων κάθε άλλο παρά αντιπάλων της θρησκείας ή κομμουνιστικά (όπως βιβλία του Καρκαβίτσα) ακόμη και έργα του Παπαδιαμάντη που μέσα στο σωρό και στη διάρκεια των συλλήψεων μάζεψαν οι «διανοούμενοι» της Ασφάλειας του καθεστώτος. Αυτές οι ιεροεξεταστικές συγκεντρώσεις, οργανώνονταν βραδινές ώρες και η προπαγάνδιση γινόταν μέσα από τον ελεγχόμενο Τύπο. Επίσης στα σχολεία απαγορεύτηκε η διδασκαλία του Επιταφίου του Περικλή, της Πολιτείας του Πλάτωνα  και της Αντιγόνης του Σοφοκλή. Συνολικά απαγορεύθηκαν 445 τίτλοι βιβλίων.

Το επόμενο βήμα του καθεστώτος εφόσον είχε απαγορεύσει τον δημόσιο πολιτικό λόγο στους κομμουνιστές μέσω της απαγόρευσης του Ριζοσπάστη, είχε εξαλείψει τα αναγνώσματα που εγκυμονούσαν την αφύπνιση και την ριζοσπαστικοποίηση του πολιτικού προβληματισμού αλλά είχε στελεχώσει με τους πιο φανατικούς αντικομμουνιστές τον κρατικό μηχανισμό, ήταν πλέον να εξαλείψει και το Κομμουνιστικό Κόμμα. «Έτσι στις 18 Σεπτεμβρίου 1936 εκδίδεται ο Α.Ν 117 για την καταπολέμησίν του κομμουνισμού και των εκ τούτου συνεπειών – ουσιαστική απαγόρευση  δραστηριότητας του. Έτσι ουσιαστικό το Κομμουνιστικό Κόμμα έβγαινε εκτός νόμου και άνοιγε ο δρόμος προς τις αδυσώπητες διώξεις των στελεχών και μελών του και όχι μόνο. Και όντως στις 19 Σεπτεμβρίου, την επομένη του Α.Ν, πραγματοποιείται η σύλληψη του ηγέτη του ΚΚΕ Νίκου Ζαχαριάδη.»  [10]

Ο Μεταξάς κι ο Μανιαδάκης προκειμένου να αυξήσουν την αποτελεσματικότητα των δυνάμεων καταστολής, αύξησαν κατά 20% το έμψυχο δυναμικό της Χωροφυλακής που πλέον είχε γίνει ο φόβος και ο τρόμος. «Η επιτυχία του Μανιαδάκη είναι ότι κατόρθωσε μέσα σε μερικούς μόλις μήνες την αποσάθρωση του ΚΚΕ, μέχρι τις αρχές του 1937, είχαν φυλακιστεί πάνω από 600  ηγετικά στελέχη όπως ο Βερβέρης και ο Μανωλέας ο οποίος ωστόσο προσχώρησε στο καθεστώς αργότερα και βοήθησε στη σύσταση του πλαστού ΚΚΕ. Πολλοί εστάλησαν στον Αη Στράτη, τη Φολέγανδρο, τη Κίμωλο, Γαύδο, Ανάφη, Ακροναυπλία η οποία άνοιξε την άνοιξη του 1937.» [11]

Στις 26 Δεκεμβρίου 1936 εκδόθηκε ο Α.Ν 375 περί κατασκοπείας , όπου ουσιαστικά νομιμοποίησε τις άνευ εμποδίου συλλήψεις πολιτών με τη κατηγορία της κατασκοπείας. Πολιτών που σε πολλές περιπτώσεις δεν είχαν καμία σχέση ούτε με κατασκοπεία ούτε με το ΚΚΕ. Ωστόσο ο κρατικός μηχανισμός το πρώτο διάστημα, ενισχύθηκε με επιπρόσθετα αντικομμουνιστικά στοιχεία όπως ο Ν.Κουρκουλάκος  ο οποίος μετέπειτα ήταν διοικητής των Ταγμάτων Ασφαλείας στην Πάτρα, ο Γεώργιος Σπυρίδης αλλά και απότακτοι ταγματάρχες όπως ο Κ.Κοτζιάς, ο Ι.Διάκος που στελέχωσαν την Ασφάλεια. Όπως σημειώνει ο Γρηγόρης Φαράκος στο βιβλίο του Β’Παγκόσμιος Πόλεμος -ΚΚΕ και Διεθνές Κομμουνιστικό Κέντρο, ένα από τα εξέχοντα στελέχη της Ασφάλειας του Μανιαδάκη, ο Σπύρος Παξινός είχε εκπαιδευτεί στη Γκεστάπο. Η δικτατορία καταδίωξε το ΚΚΕ, συλλαμβάνοντας και βασανίζοντας τα μέλη του με πρωτόγνωρες μεθόδους (ρετσινόλαδο, καυτερή πιπεριά, πάγο, φάλαγγα, ευνουχισμό ακόμα και πετάλωμα)  και δολοφονώντας άλλα ακόμα και με εκπαραθυρώσεις. Αξίζει να αναφερθεί μέσα στους εκατοντάδες πρώτους νεκρούς του ΚΚΕ ήταν και ο Μήτσος Μαρουκάκης, αρχισυντάκτης του Ριζοσπάστη, ο οποίος πετάχτηκε από την ταράτσα της Γενικής Ασφάλειας Πειραιά στις 13 Οκτώβρη 1936.

Συμπερασματικά, θα ήταν εφικτό να αναφερθεί το γεγονός ότι ο αντικομμουνιστικός μηχανισμός και τα μέτρα που πήρε ο Μεταξάς και το κράτος που άρχισε να στήνει, αποδείχτηκε ιδιαίτερα αδυσώπητο με το ΚΚΕ αλλά και αποτελεσματικό ως προς την ταχύτητα με την οποία δρούσε η ασφάλεια. Εξάλλου το Σεπτέμβριο του 1936, πραγματοποιήθηκε και η επίσκεψη του υπουργού προπαγάνδας της ναζιστικής Γερμανίας και δεξιού χεριού του Χίτλερ  Γκέμπελς αλλά αργότερα και ο ίδιος ο Γκέρινγκ επισκέφθηκε την Αθήνα. Πλέον ήταν κατανοητό ότι ναι μεν δεν υπήρχαν αντισημιτικά χαρακτηριστικά στο καθεστώς αλλά από την άλλη υπήρχε ένα κοινός εχθρός, η ριζοσπαστικοποίηση των λαϊκών στρωμάτων και η επιρροή της κομμουνιστικής κοσμοθεωρίας. Συνολικά εκδόθηκαν 14 Αναγκαστικοί Νόμοι.

Ο αντικομμουνιστικός  λόγος και η ιδεολογία του Ιωάννη Μεταξά

Ο Μεταξάς είχε πλούσια πνευματική καλλιέργεια και καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα. Αυτή την καλλιέργεια πιστεύεται ότι την απέκτησε κατά τη διάρκεια των σπουδών του στη Γερμανία και κατά την εξορία του στη Γαλλία και την Ιταλία (1917-1920). Επίσης ο Ιωάννης Μεταξάς είχε κάτι που τον ξεχώριζε από πολλούς δικτάτορες του Μεσοπολέμου. Είχε πολύ πλούσια εμπειρία στην πολιτική ζωή του τόπου και σε συνδυασμό με το υψηλό μορφωτικό του επίπεδο, ενώ από τις αρχές του καθεστώτος του, είχε ξεκαθαρίσει τον αντικομμουνιστικό χαρακτήρα του κράτους που ήθελε να οργανώσει. Ο αντικομμουνιστικός του λόγος πλαισιώνεται από πολλά στοιχεία εθνικισμού αλλά και μία φρασεολογία, μαρξιστική κάτι που καταδεικνύει το πως ήθελε να χειριστεί διπλωματικά το λόγο για να αποκτήσει το έρεισμα που δεν είχε στην ελληνική κοινωνία.

Αρχικά λοιπόν, όταν στις 4 Αυγούστου, ο Ιωάννης Μεταξάς προχώρησε συνεπικουρούμενος από τον βασιλιά Γεώργιο Β΄ στην επιβολή της δικτατορίας, έκανε σαφές στο διάγγελμα του, τον αντικομμουνιστικό χαρακτήρα που θα είχε η δικτατορία του, διευκρινίζοντας το στον ελληνικό λαό. Χαρακτηριστικά, στις 6 Αυγούστου 1936, δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ελεύθερο Βήμα το διάγγελμα του Ιωάννη Μεταξά όπως δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα της Κυβερνήσεως και χαρακτηριστικά τονίζεται ότι: Ο κομμουνισμός παρεσκεύαζε την κοινωνικήν επανάστασιν και τελευταίως επίστευσεν ότι ευρίσκεται εις τα πρόθυρα αυτής. Αι σκηναί της Θεσσαλονίκης κατά τον παρελθόντα Μάιον υπήρξαν το προοίμιον…. Εκμεταλλευόμενος ο κομμουνισμός την οικονομικήν δυσπραγίαν της χώρας, προελθούσαν κατά μέγα μέρος και εκ της κακοδιοικήσεως του παρελθόντος, οπότε τα αλληλοδιαδεχόμενα εις την εξουσίαν κόμματα απερροφώντο από τας μεταξύ των οξυτάτας έριδας, στρέφοντα κυρίως την δράσιν των εις την δια κομματικής συναλλαγής ενίσχυσιν των, εκμεταλλευόμενος ο κομμουνισμός την κατάστασιν ταύτην, εξήγειρε συστηματικώς τους εργάτας και τας πενεστέρας τάξεις κατά του αστικού κράτους, παραπλανών αυτούς διά μυρίων διαβόλων και δημαγωγικών και απατηλών και ανεκπλήρωτων υποσχέσεων…Οφείλω όμως να δηλώσω επίσης κατηγορηματικώς ότι πάσαν οιανδήποτε αντίδρασιν κατά του εθνικού τούτου έργου της ελληνικής αναγεννήσεως είμαι αποφασισμένος να την εξουδετερώσω δια του ταχύτερου τρόπου. Εν Αθήναις τη 4^η Αυγούστου 1936, ο πρόεδρος της κυβερνήσεως Ιωάννης Μεταξάς.[12]

Αυτό που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στον αντικομμουνιστικό λόγο του Ιωάννη Μεταξά, είναι το γεγονός πως σε πολλές περιπτώσεις έκανε χρήση όρων που προέρχονταν από το μαρξιστικό λεξιλόγιο και τη φρασεολογία της Αριστεράς σε μία προσπάθεια του να κερδίσει ερείσματα. Δεν είναι λίγες οι φορές που χρησιμοποίησε λέξεις όπως αγροτιά, εργατιά, Νεολαία, όπως και η επίκληση των εργατών ως συναδέλφων και συντρόφων, πλουτοκρατία και άλλα. Η Ελλάς έγινε από της 4^ης Αυγούστου κράτος αντικομμουνιστικό, κράτος αντικοινοβουλευτικό, κράτος με βάση αγροτική και εργατική και κατά συνέπεια αντιπλουτοκρατικό. Δεν είχε κόμμα να κυβερνά αλλά κόμμα ήταν όλος ο λαός εκτός από τους αδιόρθωτους κομμουνιστάς και τους αντιδραστικούς παλαιοκομματικούς. [13]

Αυτό που απασχολούσε επίσης τον Μεταξά, ήταν να αποσπάσει την προσοχή της νεολαίας από τα κομμουνιστικά ιδεώδη, εξάλλου γι’αυτό προέβη το Νοέμβριο του 1936 στη δημιουργία της Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας, ενώ δεν δίστασε να οικειοποιηθεί το τίτλο της περιοδικής επιθεώρησης της κομμουνιστικής νεολαίας της ΟΚΝΕ με τίτλο Νεολαία και να τον παραχωρήσει πλέον στο περιοδικό της ΕΟΝ.

Στα εγκαίνια της ΙΑ’ Εκθέσεως Θεσσαλονίκης στις 6 Σεπτεμβρίου 1936 όπου ο Μεταξάς πρόβαλλε τα παραδείγματα των υπόλοιπων δικτατοριών της εποχής του ως παράδειγμα και αποτέλεσμα αναγκαίας επίλυσης των οικονομικών αδιεξόδων της περιόδου είχε χαρακτηριστικά επισημάνει ότι «το κοινοβουλευτικό πολίτευμα δεν ηδύνατο να ζήση πλέον εις την Ευρώπην. Βλέπομεν την πτώσιν αυτού διαδοχικώς εις χώρας εις χώρας πολλάς…Το δεύτερο φαινόμενον της ελληνικής κοινωνίας το οποίον επροκάλεσε την 4^η Αυγούστου ήτο η διαρκής επικράτησης και έντασις του κομμουνισμού. Ο κομμουνισμός δεν είναι φυτόν αυτοπαραγόμενον εν Ελλάδι. Μας ήλθεν έξωθεν. Ούτε δύναται να είπη κανείς ότι συμβιβάζεται με τον ελληνικόν χαρακτήρα τον απολύτως ατομικιστικόν. Μας ήλθεν όμως έξωθεν». [14]

Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, ο αντικομμουνιστικός λόγος του Ιωάννη Μεταξά, παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον αλλά και μεγαλύτερη ένταση και μένος, όταν κυρίως απευθυνόταν στη νεολαία. Ακριβώς γιατί θεωρούσε ότι οι ιδέες και η κοσμοθεωρία του κομμουνισμού που επιθυμεί μία νέα κοινωνία, πιο δίκαιη μέσω της κοινωνικής ανατροπής που θα φέρει την πολυπόθητη κοινωνική δικαιοσύνη, εμπνέει τους νέους. Πολύ καλό παράδειγμα, είναι ο λόγος που είχε απευθύνει στους φοιτητές του πανεπιστημίου Αθηνών στις 10 Οκτωβρίου 1936 όπου αναφέρει «σεις κινδυνεύσατε να χάσετε το παν από τα χέρια σας. Διότι οι ανατροπείς, οι οποίοι πολύ σωστά εσυλλογίσθηκαν να παρασύρουν εσάς με το μέρος των, δεν εσταματούσαν εις το να σας υποσχεθούν ότι ένας νέος κόσμος θα σας έδιδε κοινωνικήν δικαιοσύνην καλλιτέραν. Αλλά και δια να σας δοθή αυτή η δικαιοσύνη έπρεπε να πέσουν όλα και το εβλέπατε και σεις ακόμα ότι έπρεπε να πέσουν όλα, διότι όλα συνδέονται μεταξύ των. Έπρεπε να πέση και η Πατρίς».[15]

Μία μικρή ιδέα για το πώς η 4η Αυγούστου έβλεπε το κομμουνιστικό κίνημα, την παίρνουμε από τα όσα λέει ο Κωνσταντίνος Μανιαδάκης στο προλογικό του σημείωμα σε έκδοση της Εθνικής Εταιρείας με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Ο Κομμουνισμός στην Ελλάδα»: «Ο Κομμουνισμός ας μην αυταπατώμεθα, δεν εξαφανίζεται δια των συνήθων αστυνομικών μέσων και δια της υλικής επιβολής της κρατικής δυνάμεως. Διότι, ούτος δεν είναι απλώς και μόνον ένα κοινωνικό και οικονομικόν φαινόμενον, αλλά, προπαντώς, ένα ψυχικό νόσημα, το οποίο καταλαμβάνει κάθε άτομον, στερούμενον της δυνάμεως της αντιστάσεως και αυτενεργείας κατά του ανατροπέως και εκθεμελιωτού αυτού της κοινωνικής, πολιτικής και πνευματικής συγκροτήσεως της ζωής μας. Ως εκ τούτου, δε, ο Κομμουνισμός είναι ικανός να εμφολεύη παντού απαρατήρητος και να εξαπλώνεται ύπουλα μέσα εις τον Λαόν, χωρίς να δύναται κανείς να τον ξεχωρίσει, αν δεν γνωρίζει καλά τι εστί Κομμουνισμός».[16]
Ο Μεταξάς είχε ένα όνειρο. Το Νέο Κράτος το οποίο θα αποτελούσε τον «Τρίτο Ελληνικό Πολιτισμό», έπρεπε να κατοικείται από Έλληνες οι οποίοι θα είναι κατά βάσιν ένα έθνος με στρατιωτική πειθαρχεία, αποτελώντας μία κοινωνία αντίστοιχη της αρχαίας Σπάρτης. Ο ίδιος πάντως θαύμαζε την πειθαρχεία και την εργατικότητα που είχαν οι Γερμανοί, κυρίως επί Εθνικοσοσιαλισμού. Προκειμένου όμως να το επιτύχει αυτό, οι Έλληνες έπρεπε να έχουν ένα πρότυπο, τον ίδιο.

Ο Ιωάννης Μεταξάς έγινε «Πρώτος Αγρότης», «Πρώτος Εργάτης» και γενικά προσπάθησε με κάθε τρόπο να μην είναι μακριά από τον ίδιο του τον λαό, αλλά να διατηρεί κιόλας και όλα τα απαραίτητα στοιχεία που θα τον έκαναν άξιο ηγέτη της χώρας αυτής. Επίσης προχώρησε σε φιλολαϊκά μέτρα γιατ τα οποία το προηγούμενο χρονικό διάστημα το ΚΚΕ είχε θέσει και προτάξει στις μεγάλες κινητοποιήσεις, παίρνοντας πολύ κόσμο με το μέρος του. Τέτοια μέτρα ήταν η θέσπιση της 8ωρης εργασίας, η δημιουργία του ΙΚΑ (η οποία είχε πάντως αποφασιστεί πριν από μερικά χρόνια), καθώς και την κατοχύρωση της 15ημερης άδειας.

Συνολικά θα μπορούσαμε να πούμε πως σίγουρα υπήρξαν επιρροές από τη φασιστική Ιταλία και τον Μουσολίνι ή τη ναζιστική Γερμανία. Ωστόσο όσον αφορά τον ναζισμό, το αντικομμουνιστικό καθεστώς του Μεταξά δεν είχε καθόλου αντισημιτικά στοιχεία. Ο φασιστικός χαιρετισμός, τίτλοι εξουσίας όπως Εθνικός Κυβερνήτης και Αρχηγός της Κυβέρνησης όταν ο Μουσολίνι είχε υιοθετήσει ακριβώς τους ίδιους όρους Duce del Fascismo e Capo di Governo. Επίσης είχε διακηρυχθεί ο Γ’ Ελληνικός πολιτισμός, όπως ο Χίτλερ τον Γ΄ Ράιχ.

Το σύνθημα της ΕΟΝ Ένα Έθνος- Ένας Βασιλεύς – Ένας Αρχηγός – Μία Νεολαία, στη Γερμανία του Χίτλερ ήταν Ein Volk – Ein Reich – Ein Fuhrer. Επίσης σε επίπεδο συμβολισμών, ο διπλός μινωικός πέλεκυς που ήταν το σύμβολο της ΕΟΝ και της Εθνικής Συνομοσπονδίας Συνεταιρισμών Ελλάδος είναι ίδιο με τις δεσμίδες του Λίκτωρος Fascio Littorio, σύμβολο των μελανοχιτώνων του Μουσολίνι. Η εκκλησία είχε περίοπτη θέση στο καθημερινό βίο, όπως και ο συντηρητισμός και ο σεβασμός στη μοναρχία αλλά πάνω από όλα ακραίος αντικομμουνισμός. Εξάλλου ο ύμνος της ΕΟΝ ‘Εμπρός για μία Ελλάδα Νέα’ στόχευαν σε μία επίπλαστη εθνική ενότητα, που έκρυβε τα πραγματικά προβλήματα της Ελλάδας του Μεσοπολέμου και αδρανοποιούσε την πάλη των τάξεων που είχε γίνει εντονότερη λόγω της οικονομικής κρίσης και της αστάθειας του κοινοβουλευτικού συστήματος και κομμάτων που δεν μπορούσαν να λύσουν τις λαϊκές ανάγκες.

Συμπεράσματα

Συμπερασματικά λοιπόν, όσον αφορά τον Ιωάννη Μεταξά και το καθεστώς της Δικτατορίας της 4^ης Αυγούστου, με βεβαιότητα μπορεί να λεχθεί πως ήταν ένα καθαρά αντικομμουνιστικό καθεστώς και ξεκάθαρη αντικομμουνιστική ιδεολογία. Πολλά στοιχεία συντηρητισμού του Μεσοπολέμου είχαν ενσωματωθεί σε αυτόν τον αντικομμουνισμό, όπως η λατρεία και η απόλυτη πίστη στο μονάρχη, ο εθνικισμός, η ανύψωση του ρόλου της Εκκλησίας, η αστυνομοκρατία και η παντοδυναμία της ασφάλειας και ο λαϊκισμός.

Οι επιρροές του Ιωάννη Μεταξά όπως προαναφέρθηκε, σίγουρα είχαν αφετηρία τη χιτλερική Γερμανία και τη φασιστική Ιταλία με πολλές οικειοποιήσεις συμβόλων, καθώς πέρα από την εκπαίδευση και το συμβουλευτικό χαρακτήρα που είχαν αναλάβει να προσφέρουν εξέχοντα μέλη του Άξονα, ο Ιωάννης Μεταξάς ήταν σίγουρα φιλογερμανός και θαύμαζε την πειθαρχία και τη δυναμική που εξέπεμπε η Γερμανία. Όμως ένα βασικό χαρακτηριστικό του καθεστώτος που το καθιστά αντικομμουνιστικό και όχι εθνικοσοσιαλιστικό είναι η παντελής έλλειψη αντισημιτισμού. Άλλη μία διαφορά του καθεστώτος του Μεταξά με τα φασιστικά ήταν ότι στηριζόταν στη δύναμη του στρατού, ο οποίος αρκείτο στη βεβαιότητα ότι δεν θα επανέλθουν οι βενιζελικοί αξιωματικοί.

Ομοιότητες του μεταξικού καθεστώτος και δικτατορίας συναντιούνται κυρίως στην Πορτογαλία του Σαλαζάρ. Mε επιρροές όμως όχι μόνο από τη δικτατορία του Σαλαζάρ στη Πορτογαλία (από το 1933) αλλά και του στρατοκρατικού «Εστάντο Νόβο» στη Βραζιλία (από το 1930). Άλλωστε στον επίσημο λόγο του καθεστώτος ήταν συχνές οι αναφορές στην Ελλάδα του Μεταξά ως «Νέον Κράτος», μαζί με άλλα χαρακτηριστικά ρητορικά σχήματα όπως «Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια».

Ο Σαλαζάρ είχε και εκείνος προηγούμενη πολιτική καριέρα και εμπειρία αφού είχε διατελέσει υπουργός Οικονομικών επί προεδρίας Καρμόνα ενώ είχε ιδρύσει τη φασιστική οργάνωση Εθνική Ένωση, σαφώς επηρεασμένος από τη φασιστική Ιταλία. Το νέο σύνταγμα καθιστούσε την Πορτογαλία συντεχνιακό κράτος ενώ όπως ακριβώς και ο Μεταξάς έτσι και ο Σαλαζάρ προκειμένου να δημιουργήσουν ένα ισχυρό αντικομμουνιστικό μηχανισμό, είχαν εκπαιδεύσει και είχαν τοποθετήσει σε καίριες θέσεις, ηγετικά στελέχη της αστυνομίας τα οποία είχαν εκπαιδευτεί από τη Γκεστάπο.

Ο στρατός και η εκκλησία είχαν πολύ σημαντική θέση και στα δύο αυτά κράτη κάτι που αργότερα αφομοίωσε και ο Φρανκο. Επίσης οι εξορίες ήταν συνηθισμένο φαινόμενο με τη διαφορά πως αντί για τα ξερόνησα που είχε στείλει κομμουνιστές και δημοκρατικούς πολίτες το μεταξικό καθεστώς, στην Πορτογαλία είχαν εκτοπιστεί στις πορτογαλικές κτήσεις της Αφρικής.

Ο Σαλαζάρ και ο Μεταξάς στην προσπάθεια τους να συγκαλύψουν τη κατάλυση των δημοκρατικών ελευθεριών και τη καταπίεση των εργαζομένων, έλαβαν μέτρα υπερ των αγροτών ενώ προσπάθησαν να ενώσουν τη νεολαία κάτω από ένα ενιαίο οργανισμό. Ο Σαλαζάρ ωστόσο είχε αναγνωρίσει το καθεστώς του Φράνκο ενώ ο Μεταξάς είχε μείνει πιστός στη σφαίρα επιρροής της Μεγάλης Βρετανίας, προκρίνοντας μία ουδετερότητα.

Τέλος και αυτό είναι το γενικότερο συμπέρασμα, είναι πως την περίοδο του Μεσοπολέμου τα φασιστικά κινήματα και οι δικτατορίες με υποστήριξη μοναρχών ήταν ένα συχνό φαινόμενο. Ο Αντικομμουνισμός ήταν βασικό συστατικό στοιχείο όλων αυτών των καθεστώτων εμπλουτισμένος με ποικίλα άλλα στοιχεία. Ωστόσο στην Ελλάδα, το καθεστώς δεν είχε ρατσιστικά χαρακτηριστικά ως προς τους Εβραίους, δεν έγιναν διώξεις και εκτοπίσεις τους και οι κινήσεις του Μεταξά ήταν ιδιαίτερα προσεκτικές λόγω του γεγονότος ότι δεν είχε έρεισμα. Έτσι δημιούργησε ένα κρατικό μηχανισμό με καθαρά αντικομμουνιστικά χαρακτηριστικά και η Εκκλησία, ο Βασιλιάς και ο στρατός είχαν πλέον αποκτήσει τον απόλυτο κυρίαρχο ρόλο ως θεσμοί.

 

Βιβλιογραφία – Πηγές

Α.Βακαλόπουλος, Πολιτικές ανωμαλίες και δικτατορία Ιωάννη Μεταξά, Νέα Ελληνική Ιστορία, εκδ. ΒΑΝΙΑΣ, Θεσσαλονίκη 2005

Γ. Δαφνής, Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων 1923-1940, τόμος δεύτερος, εκδ.Κάκτος, Αθήνα, 1997

Σ.Πλουμίδης, Το καθεστώς Μεταξά 1936-1940, Η δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά 1936-1941, Τα Νέα, 2010

Μεταξάς, Λόγοι και Σκέψεις, τομ.Α’, εκδ. Γκοβόστης, Δεκέμβριος 1969

Ημερολόγιο Ιωάννη Μεταξά (http://www.ioannismetaxas.gr/Hmerologio.html)

Η Μεγάλη Ιστορία του 20^ου αιώνα – Μεσοπόλεμος: Δημοκρατίες και ολοκληρωτισμοί, τ.3, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2018

Χρονικό του 20^ου αιώνα, Οι απεργιακές κινητοποιήσεις στη Θεσσαλονίκη, εκδ. Δομική, Β΄εκδοση

 Χρονικό του 20^ου αιώνα, Ο Μεταξάς ενισχύει τα ερείσματα του, εκδ. Δομική, Β΄έκδοση

Διάγγελμα Ιωάννη Μεταξά, εφημερίδα Ελεύθερον Βήμα, Πέμπτη 6 Αυγούστου 1936, αρ.φ. 5063

Η δικτατορία του Μεταξά: Ο ιδεολογικός «πρόγονος» της Χούντας και της Χρυσής Αυγής | iefimerida.gr

Παραπομπές

[1]  Η Μεγάλη Ιστορία του 20^ου αιώνα – Μεσοπόλεμος: Δημοκρατίες και Ολοκληρωτισμοί, τ.3,  σ.93

[2] S.Bernstein-P.Mizla, Ιστορία της Ευρώπης-Διάσπαση και ανοικοδόμηση της Ευρώπης:1919 έως σήμερα, τ.3,σ.103

[3] Η Μεγάλη Ιστορία του 20^ου αιώνα – Μεσοπόλεμος: Δημοκρατίες και Ολοκληρωτισμοί, τ.3, σ.97-98

[4] Α.Βακαλόπουλος, Πολιτικές ανωμαλίες και δικτατορία Ιωάννη Μεταξά, Νέα Ελληνική Ιστορία, σ.395-401

[5] Γρηγόριος Δαφνής, Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων 1923-1940, τ.2, σ.401-403

[6] Χρονικό του 20^ου αιώνα, Οι απεργιακές κινητοποιήσεις στη Θεσσαλονίκη, σ.544

[7] Ο.π.

[8] Χρονικό του 20^ου αιώνα, Ο Μεταξάς ενισχύει τα ερείσματα του, σ.545

[9] Σ.Πλουμίδης, Το καθεστώς Μεταξά 1936-1940, Η δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά, σ.53

[10]  Σ.Πλουμίδης, Το καθεστώς Μεταξά 1936-1940, Η δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά, σ.54

[11] Ο.π, σ.56

[12] Διάγγελμα Ιωάννη Μεταξά, εφημερίδα Ελεύθερον Βήμα, Πέμπτη 6 Αυγούστου 1936, αρ.φ. 5063

[13] Ημερολόγιο Ιωάννη Μεταξά, σ.553

[14] Μεταξάς, Λόγοι και Σκέψεις, τομ.Α’ , σ. 29-30

[15] Ο.π,σ.67

[16] Η δικτατορία του Μεταξά: Ο ιδεολογικός «πρόγονος» της Χούντας και της Χρυσής Αυγής | iefimerida.gr

Πηγή: Ατέχνως