Η Φυλακωπή της Μήλου – Του Δημήτρη Αντώνενα
Σε αυτό το κείμενο θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε εν συντομία έναν εκ των σημαντικότερων οικισμών του προϊστορικού Αιγαίου ο οποίος εντοπίστηκε στη Μήλο, τη Φυλακωπή. Πειστήριο για τα λεγόμενα μας, αποτελεί το γεγονός ότι υπάρχουν ίχνη κατοίκησης από την αρχή της Πρώιμης εποχής του Χαλκού (περίπου 3000 π.Χ.) έως και το τέλος της Ύστερης εποχής (1100 π.Χ.). Η Φυλακωπή έχει ανιχνευθεί στο βόρειο τμήμα του νησιού και σε σημείο που δίνει τη δυνατότητα εποπτείας σε μεγάλο μέρος της θάλασσας. Οι ανασκαφές στον οικισμό, ξεκίνησαν το 1896-1899 από την Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή και συνεχίστηκαν κατά τα έτη 1911, 1963 και 1974-1977 υπό την εποπτεία ενός εκ των κορυφαίων καθηγητών αρχαιολογίας, C. Renfrew. Όπως είναι φυσικό, η δύναμη της Φυλακωπής όπως και κάθε οικισμού βρίσκεται στον πλούτο του.
Σε αυτή τη περίπτωση ο πλούτος του νησιού είναι ο οψιανός, ένα ηφαιστειακό πέτρωμα με υαλώδη μορφή, το οποίο εξαιτίας της σύστασης και της ανθεκτικότητάς του χρησιμοποιήθηκε κατά τη περίοδο αυτή για τη δημιουργία εργαλείων. Έτσι, μέσω της εξόρυξης του, η Φυλακωπή κατάφερε να αποτελέσει ένα σπουδαίο εμπορικό και πολιτισμικό κέντρο. Καθ’ όλη τη διάρκεια της κατοίκησης της, απέκτησε δύναμη, όρθωσε κυκλώπεια τείχη για τους εισβολείς, καταστράφηκε και ξαναδημιουργήθηκε τρεις φορές.
Ας πάρουμε τα πράγματα όμως από την αρχή, αρκετούς αιώνες πριν από τη δημιουργία του οικισμού. Τα πρώτα δείγματα εργαλείων καθώς και απορριμμάτων επεξεργασίας πυρήνων οψιανού, τα οποία κατόπιν αναλύσεων αποδείχτηκε ότι προέρχονται από τη Μήλο, εντοπίστηκαν στο σπήλαιο Φράγχθι της Αργολίδας, σε στρώμα που χρονολογείται την 11η χιλιετία π.Χ. (Ανώτερη Παλαιολιθική περίοδος). Ενώ στο ίδιο σπήλαιο εντοπίστηκαν και εργαλεία που χρονολογούνται κατά τη Μεσολιθική (περίπου 7250 π.Χ). Τα ευρήματα αυτά αποτέλεσαν τα πρώτα τεκμήρια για την ύπαρξη ναυσιπλοΐας στο Αιγαίο και εκ των παλαιοτέρων δειγμάτων που να μαρτυρούν ναυσιπλοΐα στην Ανατολικής Μεσογείου. Ως αναφορά, τον ίδιο τον οικισμό, οι διαδοχικές φάσεις κατοίκησης της Φυλακωπής καθώς και της Αγίας Ειρήνης στη Κέα μας βοηθούν να καταλάβουμε καλύτερα τον Κυκλαδικό πολιτισμό λόγω της συνέχειας τους. Ένα στοιχείο κάπως παράδοξο αποτελεί η θέση στην οποία κτίστηκε η πόλη, καθώς δεν βρίσκεται κοντά στις «πηγές» του οψιανού και στο κύριο λιμάνι ωστόσο κοντά στην ακτή, ενώ το έδαφος στη γύρω περιοχή δεν είναι καλλιεργήσιμο.
Ο οικισμός, όπως προαναφέρθηκε άρχισε να κατοικείται ήδη από το 3000 π.Χ. ενώ εγκαταλείφτηκε το 1100 π.Χ. έχοντας διανύσει τρεις φάσεις. Στην προ-οικιστική φάση (3200π.Χ.- 2300π.Χ.) κατά την οποία δεν αναφέρονται αρχιτεκτονικά λείψανα. Στην περίοδο της πρώτης πόλης (2300-2000 π.Χ) κατά την οποίο ο οικισμός έχει έκταση περίπου 200 μέτρων (μεγάλος για τα δεδομένα εκείνης της εποχής στο Αιγαίο) και δεν διαθέτει οργανωμένη ρυμοτομική διάταξη, ωστόσο παρουσιάζει ένα σχετικά οργανωμένο νεκροταφείο. Παράλληλα, εκείνη την περίοδο πολλαπλασιάζονται οι εξαγωγές οψιανού, με αποτέλεσμα την πλήρη εμπορική άνθηση των Μηλίων. Ένας σεισμός δείχνει την καταστροφή της πρώτης πόλης και σηματοδοτεί την αρχή της δεύτερης. Κατά την περίοδο της δεύτερης πόλης (2000-1600 π.Χ) κτίζονται τείχη για προφύλαξη από τυχόν επιδρομές, οι τάφοι πλέον είναι έξω από τα τείχη, ενώ τα σπίτια βρίσκονται σε κλιμακωτή διάταξη πάνω στο λόφο. Σε αυτή την περίοδο εξελίχθηκε ιδιαίτερα η κεραμική τέχνη με σαφή πλέον Μινωικές επιρροές και αναπτύχθηκαν περαιτέρω οι εμπορικές σχέσεις των Μηλίων με διάφορες περιοχές της Ελλάδας και κυρίως με την Κρήτη. Η περίοδος αυτή τελειώνει με την καταστροφή της Φυλακωπής, πιθανότατα από επιδρομείς. Με τη δημιουργία του τρίτου οικισμού, ξεκινάει η 3η φάση της πόλης (1600π.Χ.-1110π.Χ). Κατά τη διάρκεια αυτής της τελευταίας περιόδου η Φυλακωπή παρουσιάζει οργανωμένο, σύνθετο ρυμοτομικό σχέδιο, οχύρωση με ψηλά κυκλώπεια τείχη άνω των 6 μέτρων και μεγαλύτερα σπίτια, κάποια εκ των οποίων πιθανών και διώροφα. Στην αρχή αυτής της περιόδου η επίδραση του μινωικού πολιτισμού ήταν έντονη, έχουν εντοπιστεί τμήματα πινακίδας με εγχάρακτη διακόσμηση Γραμμικής Γραφής Α. Προς το τέλος της ΥΕΙΙ το μυκηναϊκό στοιχείο υπερισχύει στον οικισμό. Περίπου το 1400 π.Χ χτίζεται ένα μεγαρόσχημο οικοδόμημα Μυκηναϊκού τύπου με πολλά δωμάτια και ένα ιερό με δύο δωμάτια. Τέλος, το σημαντικότερο δείγμα κεραμικής τέχνης αποτελεί το τροχήλατο ειδώλιο που ονομάστηκε συμβατικά «Κυρά της Φυλακωπής της ΥΕ ΙΙΙΑ περιόδου.
Βιβλιογραφία- Πηγές
BARBER N. L. R. «ΚΥΚΛΑΔΕΣ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ» ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΕΛΛΑΔΟΣ, 1987
Renfrew C. «Η ΑΝΑΔΥΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ (ΧΑΡΤΟΔΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ) ΟΙ ΚΥΚΛΑΔΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΣΤΗΝ 3η ΧΙΛΙΕΤΙΑ π.Χ. » ΜΙΕΤ (ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ) 2009
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A6%CF%85%CE%BB%CE%B1%CE%BA%CF%89%CF%80%CE%AE
Εικόνα 1 Πανοραμική λήψη του οικισμού
Εικόνα 2 Πινακίδα από τον Αρχαιολογικό χώρο της Φιλακωπής
. 
Εικόνα 3 Μυκηναϊκή οχύρωση του οικισμού
Εικόνα 4 Το Μυκηναϊκό μέγαρο
Εικόνα 5 Το Μυκηναϊκό Ιερό
Εικόνα 6 Κυρά της Φυλακωπής
- 102
- 2834
