Ερωτήσεις – απαντήσεις για αρχάριους, γύρω από την Οκτωβριανή Επανάσταση – Του Αποστόλη Σερέτη
Γιατί έγινε η Οκτωβριανή επανάσταση;
Ένα κλασικό ερώτημα, το οποίο θέτει αρκετός κόσμος, έχει απαντήσεις και για να μπορέσει να τις εντοπίσει κάποιος νεαρός ερευνητής, οφείλει αρχικά να κοιτάξει πίσω στο χρόνο και να δει τη κατάσταση της κοινωνίας καθώς και το ευρύτερο οικονομικό, κοινωνιολογικό – ταξικό πλαίσιο της εποχής στην τσαρική αυτοκρατορία. Ωστόσο επειδή θα ασχοληθούμε και σε επόμενα άρθρα εκτενέστερα και πιο επιστημονικά με την Οκτωβριανή Επανάσταση, ας ξεκινήσουμε με τα βασικά γεγονότα που οδήγησαν στη μεγάλη αυτή ιστορική ανατροπή, για να καταλάβουμε την αστάθεια της ρωσικής κοινωνίας. Έτσι λοιπόν ας πάμε βήμα βήμα και με απλά λόγια.
1) Το 1825 έγινε εξέγερση κατά του τσάρου, το κίνημα των »Δεκεμβριστών».
2) Από το 1880 η Ρωσία καθυστερημένα, άρχισε να αναπτύσσεται βιομηχανικά. Αρχικά η αστική τάξη της Ρωσίας (έμποροι, τραπεζίτες, βιομήχανοι) είχε σύγκρουση με την αριστοκρατία και το παλάτι ακριβώς γιατί δεν μπορούσαν να αποκτήσουν τον απόλυτο έλεγχο του κεφαλαίου, του ελέγχου της αγοράς. Το μεγαλύτερο μέρος του κεφαλαίου παρέμενε στα χέρια των δυτικών χρηματοδοτών.
3) »Ρωσοιαπωνικός πόλεμος» του 1904: Συντριβή τσαρικών στρατευμάτων στο »ρωσοιαπωνικό πόλεμο» του 1904. Επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνταν επιχειρηματικά στην άπω Ανατολή και τη Μαντζουρία ωθούν τον Νικόλαο Β’ να διεκδικήσει τις περιοχές αυτές κάτι που ερχόταν σε σύγκρουση με τις βλέψεις της Ιαπωνίας. Έτσι προκλήθηκε ο ρωσοιαπωνικός πόλεμος που ήταν καταστροφικός για τη Ρωσία με υπέρμετρες απώλειες.
4) 1902: Συγκρούσεις αγροτών με γαιοκτήμονες στην Ουκρανία και στην περιοχή του Βόλγα. Αμέσως ξέσπασαν απεργίες στις οποίες ακολούθησαν οι εργάτες των εργοστασίων. Προηγήθηκε η δολοφονία του υπουργού παιδείας Νικολάι Μπογκολέποφ τον Φεβρουάριο του 1901 και του υπουργού Εσωτερικών Ντιμίτρι Σιπγιάγκιν.
5) Επανάσταση 1905: Όταν στις 9 Ιανουαρίου 1905 στην Αγία Πετρούπολη 140.000 πολίτες διαδηλώνουν, η Αστυνομία άνοιξε πυρ με αποτέλεσμα 2000 τραυματίες και πάνω από 600 νεκρούς. Ο Νικόλαος Β’ αναγκάστηκε να προχωρήσει σε ένα μοντέλο αστικής »δημοκρατίας» με αντιπροσωπευτικά χαρακτηριστικά και ελεύθερη οικονομία, κάτι που δημιούργησε μια νεογέννητη αστική τάξη, αύξηση χάσματος μεταξύ αγροτών, εργατών και βιομηχάνων, εμπόρων, τραπεζιτών και μελών αριστοκρατικών οικογενειών.
6) Η περίοδος 1906-1914,χαρακτηρίζεται από τα πογκρομ του τσάρου εναντίον Εβραίων και Αρμενίων στην Ουκρανία και τη Ρουμανία με κύρια στρατηγική του, τον αποπροσανατολισμό της οργής του λαού με αποδέκτη μειονοτικές ομάδες. Την ίδια περίοδο, συστάθηκε από τον Μπουλίγκιν και τον Νικόλαο Β’ η Δούμα, – μια νομοθετική συνέλευση(σαν τα κοινοβούλια των αστικών δημοκρατιών-όπως σήμερα).
7) Ο Τσάρος βάζει τη Ρωσία στον Α’ Παγκόσμιο, στο πλευρό της Αγγλίας-Γαλλίας, έναν πόλεμο που ήταν και αυτός καταστροφικός για τη Ρωσία η οποία έχασε πολλές μάχες, διαλύθηκε η σίτιση των πόλεων, ξέσπασαν επιδημικές ασθένειες, πάνω από 4.000.000 στρατιώτες σκοτώθηκαν. Μόνο από το Μάιο του 1915 μέχρι τον Οκτώβριο σκοτώθηκαν 150.000.Η χώρα ήταν στην απόλυτη ακυβερνησία και απεργίες-διαδηλώσεις είχαν ξεσπάσει ζητώντας ειρήνη ενώ ο πληθωρισμός είχε εκτροχιαστεί. Οι στρατιώτες στασίαζαν και αρνούνταν να πυροβολήσουν διαδηλωτές. Τέλος, ξέσπασε η επανάσταση του Φλεβάρη 1917 που αποτέλεσε την πρώτη φάση μίας επαναστατικής διαδικασίας που οδήγησε στην Οκτωβριανή Επανάσταση.
Γιατί την λένε Οκτωβριανή ενώ ξεκίνησε τον Φεβρουάριο η επανάσταση;..
»O Λένιν πήρε την εξουσία χωρίς τη στήριξη του λαού, οι Μπολσεβίκοι ήταν μισητοί».
https://magnesianews.gr/volos/ekdilosi-timis-gia-ta-100-chronia-apo-tin-oktovriani-epanastasi.html
Αυτή είναι μία ερώτηση πολύ κλασική στην οποία θα απαντήσουμε συνοπτικά, επισημαίνοντας τις φάσεις της επανάστασης. Το δεύτερο σκέλος της παραπάνω »κλασικής αφελούς διατύπωσης», ότι δηλαδή οι μπολσεβίκοι έδρασαν πραξικοπηματικά, θα απαντηθεί μέσα από τα ίδια τα γεγονότα. Στις 23 Φλεβάρη, τη διεθνή μέρα της Γυναίκας, 90.000 εργάτριες της Πετρούπολης, αψηφώντας τις εκκλήσεις όλων των κομμάτων για «αυτοσυγκράτηση», κατεβαίνουν σε απεργία και διαδήλωση βοηθώντας έτσι το κίνημα να εξαπλωθεί αμέσως με αποτέλεσμα στις 15 Φεβρουαρίου η απεργία να εξελιχθεί σε ένοπλη εξέγερση ενώ μεγάλες μονάδες του στρατού πήραν το μέρος των διαδηλωτών. Στις 28 Φεβρουαρίου οι επαναστάτες παίρνουν τον έλεγχο της Αγίας Πετρούπολης και συλλαμβάνουν τον Τσάρο.
Η κατάσταση ήταν εκτός ελέγχου και οι εκπρόσωποι των βιομηχάνων, ευγενών, τραπεζιτών έπρεπε να σχηματίσουν κυβέρνηση. Έτσι το Μάρτιο σχηματίζεται προσωρινή κυβέρνηση, αποτελούμενη αποκλειστικά από αστούς και ευγενείς. Ταυτόχρονα όμως, ξαναδημιουργούνται τα Σοβιέτ, τα συμβούλια εργατών, αγροτών, στρατιωτών). Πρώτα στην Πετρούπολη και πολύ γρήγορα σ’ ολόκληρη τη χώρα. Εμφανίζεται έτσι το φαινόμενο της «διαρχίας». Ενώ τυπικά η εξουσία βρίσκεται στα χέρια της κυβέρνησης, στην πραγματικότητα βρίσκεται εξ ολοκλήρου στα χέρια των Σοβιέτ, όπου όμως κυριαρχούν τα αριστερά κόμματα των Μενσεβίκων και των Σοσιαλεπαναστατών (ΣΕ), που δεν έχουν καμία διάθεση ν’ ασκήσουν την εξουσία αυτή. Οι Μπολσεβίκοι αποτελούν ακόμη μια πολύ μικρή μειοψηφία.
Έτσι στις 3 Απρίλη, ο Λένιν επιστρέφει στην Πετρούπολη από την εξορία και παρουσιάζει τις «Θέσεις του Απρίλη», όπου για πρώτη φορά βάζει το ζήτημα του περάσματος όλης της εξουσίας στα Σοβιέτ και της μετατροπής της επανάστασης σε σοσιαλιστική. Αρχικά δεν βρίσκει καθόλου συμμάχους στην ηγεσία των Μπολσεβίκων. Στα τέλη του μήνα ωστόσο, καθώς απευθύνεται στη βάση του κόμματος, καταφέρνει να κερδίσει την πλειοψηφία.
Στις 18 Απρίλη, η προσωρινή κυβέρνηση διατάζει γενική επίθεση σ’ όλα τα μέτωπα, αλλά οι στρατιώτες αρνούνται να υπακούσουν. Ξεσπούν βίαιες διαδηλώσεις στην Πετρούπολη, από υποστηρικτές και των δύο στρατοπέδων. Τελικά η προσωρινή κυβέρνηση καταρρέει και σχηματίζεται νέα, όπου και πάλι κυριαρχούν οι αστοί, ευγενείς, βιομήχανοι.(10 από τους 16 υπουργούς).
Στις 4 Μάη ο Τρότσκι επιστρέφει στην Ρωσία, κι αμέσως τάσσεται στο πλευρό των Μπολσεβίκων και ξεκινάει διαδικασίες συγχώνευσης της «Διαχτιδικής Οργάνωσης» στην οποία ανήκε και που περιλάμβανε περίπου 4000 μέλη και αρκετά γνωστά στελέχη της διεθνιστικής αριστεράς, με το κόμμα του Λένιν. Η επίσημη ένταξη θα γίνει τον Αύγουστο, στο 6ο Συνέδριο του κόμματος. Στις 3 Ιουνίου αρχίζει το 1ο Συνέδριο των Σοβιέτ στην Πετρούπολη. Οι Μπολσεβίκοι και οι σύμμαχοί τους ήδη κατέχουν το 20% των συνέδρων. Στην πραγματικότητα η επιρροή τους είναι ακόμη μεγαλύτερη, αφού αυξάνεται μέρα με την ημέρα.
Ο λόγος γι’ αυτή τη ραγδαία άνοδο του Μπολσεβικισμού βρίσκεται ακριβώς στο γεγονός ότι τα «σοσιαλιστικά» κόμματα των Μενσεβίκων και των Σοσιαλεπαναστατών, τρομοκρατημένα από την ίδια τους τη δύναμη, περνούν όλο και περισσότερο στις θέσεις των αντιπάλων της επανάστασης. Το Συνέδριο, με προτροπή του Κερένσκι που είχε αναλάβει το υπουργείο στρατιωτικών, παίρνει απόφαση για νέα επίθεση, για να «τιμηθούν οι συμφωνίες της Ρωσίας με τους συμμάχους της».
Στις 18 Ιουνίου, το Σοβιέτ αποφασίζει την πραγματοποίηση διαδήλωσης με αποτέλεσμα 500.000 εργατών και στρατιωτών να παρελαύνουν. Τα πανό με τα συνθήματα των Μπολσεβίκων «Κάτω ο πόλεμος», «Κάτω οι 10 αστοί υπουργοί» και «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» κυριαρχούν συντριπτικά. Στις 2 – 5 Ιούλη: Η φρουρά και οι εργάτες της Πετρούπολης εξεγείρονται ενάντια στην κυβέρνηση, που ήταν φανερό ότι όχι μόνο δεν προωθούσε καμιά από τις βασικές διεκδικήσεις της επανάστασης, αλλά αντίθετα προσπαθούσε να «επαναφέρει την τάξη» με κάθε τρόπο. Οι Μπολσεβίκοι αρχικά διστάζουν αλλά αργότερα αποφασίζουν ν’ αναλάβουν την ευθύνη της εξέγερσης, παρ’ ότι έβλεπαν ότι αυτή είχε ξεσπάσει πολύ πρόωρα. Το μεγαλύτερο μέρος της χώρας βρισκόταν ακόμη πίσω από τις διαθέσεις που επικρατούσαν στην Πετρούπολη και τη Μόσχα. Μπαίνουν ωστόσο επικεφαλής, προσπαθώντας να δώσουν μια συντεταγμένη κατεύθυνση στην εξέγερση και στην πραγματικότητα να ελαχιστοποιήσουν τις αρνητικές της επιπτώσεις.
Πράγματι το κίνημα εξασθενεί γρήγορα, όταν μονάδες στρατού από άλλες περιοχές φτάνουν στην πρωτεύουσα και «ακλόνητα» στοιχεία παρουσιάζονται που δείχνουν ότι οι Μπολσεβίκοι ήταν πράκτορες της Γερμανίας. Ωστόσο, πετυχαίνουν τον αντικειμενικό τους στόχο: Οι δυνάμεις των εξεγερμένων δεν δέχονται συντριπτική ήττα και η αιματοχυσία περιορίζεται όσο αυτό ήταν δυνατό.
Τον Ιούλιο 1917 οι Μπολσεβίκοι τίθενται εκτός νόμου, τα τυπογραφεία τους σφραγίζονται και πολλοί από τους ηγέτες οδηγούνται στις φυλακές (Τρότσκι, Κάμενεφ) ή αναγκάζονται να κρυφτούν για ν’ αποφύγουν τη σύλληψη (Λένιν, Ζηνόβιεφ). Στα τέλη του μήνα, μέσα σε συνθήκες ημιπαρανομίας, συγκαλείται το 6ο Συνέδριο του Κόμματος των Μπολσεβίκων.
Αύγουστος 1917: Οι δυνάμεις του μπολσεβικισμού αρχίζουν και πάλι να αυξάνονται, η αντίδραση αποφασίζει πως οι μέρες της μετριοπάθειας έχουν περάσει κι αποφασίζει να παίξει το τελευταίο της χαρτί: τη στρατιωτική δικτατορία. Για τον ρόλο του δικτάτορα επιλέγεται ο τσαρικός στρατηγός Κορνίλοβ. Παρά την πλήρη υποστήριξή του από το Επιτελείο και την αστική τάξη, το πραξικόπημα καταλήγει σε οπερέτα: Οι εργάτες οχυρώνουν μέσα σε λίγες ώρες την πρωτεύουσα, οι σιδηροδρομικοί χαλάνε κι αλλάζουν τις γραμμές των τρένων, οι ταχυδρομικοί κατακρατούν τις επικοινωνίες των πραξικοπηματιών και τις μεταβιβάζουν στην επιτροπή άμυνας του Σοβιέτ, τα στρατεύματα του Κορνίλοβ μόλις πληροφορούνται από τους συναδέλφους τους τον πραγματικό του σκοπό περνούν κι αυτά με το μέρος της επανάστασης.
Οι Μπολσεβίκοι παίζουν τον πρώτο ρόλο σ’ αυτή την προσπάθεια. Όλοι, του Κερένσκι –που στο μεταξύ έχει γίνει πρωθυπουργός- συμπεριλαμβανομένου, απευθύνονται σ’ αυτούς, που ήταν υποτίθεται «προδότες της πατρίδας» και εκτός νόμου, για να οργανώσουν την άμυνα ενάντια στην αντεπανάσταση. Χωρίς να σταματήσουν ούτε λεπτό την κριτική τους ενάντια στην Προσωρινή Κυβέρνηση, ενώνουν τις δυνάμεις τους μ’ αυτή, προκειμένου ν’ αντιμετωπισθεί ο άμεσος κίνδυνος. Είναι το πρώτο παράδειγμα της εφαρμογής της πολιτικής του «Ενιαίου Μετώπου» στην πράξη.
Σεπτέμβρης 1917: Με τη στάση τους αυτή, οι Μπολσεβίκοι κερδίζουν οριστικά την πλειοψηφία όχι μόνο στα Σοβιέτ της Πετρούπολης και της Μόσχας αλλά και των περισσοτέρων μεγάλων πόλεων. Ο Τρότσκι, όπως και το 1905, αναλαμβάνει Πρόεδρος του Σοβιέτ της Πετρούπολης. Οι Μπολσεβίκοι μποϋκοτάρουν το Προκοινοβούλιο που δημιουργείται, καθώς η κατάσταση έχει πια ωριμάσει, όχι για το πισωγύρισμα σε μια αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία αλλά για το πέρασμα στην εγκαθίδρυση της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας των Σοβιέτ. Ο Λένιν μ’ όλες του τις δυνάμεις προσπαθεί να πείσει το κόμμα να προχωρήσει στην εξέγερση.
9 Οκτώβρη 1917: Με πρόταση των Μενσεβίκων, δημιουργείται η «Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή», που σαν καθήκον της θα είχε την υπεράσπιση της πρωτεύουσας με τη βοήθεια εργατικών πολιτοφυλακών. Η ΕΣΕ θα αποτελέσει το όργανο της μάχης για την κατάληψη της εξουσίας. Ο Λέων Τρότσκι, σαν Πρόεδρος του Σοβιέτ της Πετρούπολης, αναλαμβάνει την αρχηγία της ΕΣΕ.
10 Οκτώβρη 1917: Η Κ.Ε. των Μπολσεβίκων παίρνει απόφαση για την εξέγερση. Οι Ζηνόβιεφ και Κάμενεφ που διαφωνούν, αποκαλύπτουν τα σχέδια αυτά στον Τύπο. Ο Λένιν τους καταγγέλλει σαν απεργοσπάστες και προτείνει την άμεση διαγραφή τους από το κόμμα.
23-24 Οκτώβρη 1917: Η ΕΣΕ κηρύσσεται παράνομη, οι εφημερίδες των Μπολσεβίκων σφραγίζονται και πάλι. Τα στρατεύματα που καλούνται στην πρωτεύουσα από την κυβέρνηση περνούν ολοκληρωτικά με το μέρος της εξέγερσης. Η επόμενη μέρα ήταν η 25η Οκτώβρη.
Η περίοδος μετά τον πόλεμο 1918-1921 και η ίδρυση της ΕΣΣΔ
Η περίοδος μετά την εισβολή των ’14’,των τσαρικών και σοσιαλδημοκρατικών δυνάμεων έληξε με την επικράτηση των Μπολσεβίκων. Ωστόσο ο λαός της πρώην αυτοκρατορίας, λόγω και της κατάστασης που είχε περιέλθει η χώρα από τις αρχές του 20ου αιώνα, οδήγησαν τον Λένιν και τους Μπολσεβίκους να εγκαταλείψουν τον σχεδιασμό του »Πολεμικού Κομμουνισμού» και εγκαθίδρυσε τη Νέα Οικονομική Πολιτική. Το 1921 όλο αυτό το σύστημα αντικαταστάθηκε από την Νέα Οικονομική Πολιτική, την οποία ο Λένιν χαρακτήρισε ως «ένα βήμα πίσω προκειμένου να γίνουν δύο μπροστά». Η πολιτική αυτή επέτρεψε την ιδιωτική βιομηχανία και το εμπόριο σε πολύ μικρή κλίμακα, επανεισήγαγε το ημερομίσθιο σε χρήμα και επέτρεψε στους αγρότες την πώληση σιταριού στην ελεύθερη αγορά. Η βαριά βιομηχανία παρέμεινε στον έλεγχο του εργατικού κράτους.
Το 1924 υιοθετήθηκε ένα σύνταγμα της νέας πολιτικής ενότητας, που αντικαθιστούσε την Αυτοκρατορική Ρωσία με την Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών. Η Ένωση αυτή αντιπροσώπευε μια απόπειρα ενοποίησης των διάφορων εθνοτήτων και περιοχών που αποτελούσαν την παλαιά αυτοκρατορία. Κάθε ομόσπονδη δημοκρατία απέκτησε, στην αρχή τουλάχιστον, ορισμένα δικαιώματα που κατοχύρωναν την αυτονομία της. Την κεντρική εξουσία ασκούσε το μοναδικό νόμιμο πολιτικό κόμμα – το Κομμουνιστικό- του οποίου η Κεντρική Επιτροπή ήταν η κατευθυντήρια δύναμη τόσο της πολιτικής, όσο και του κράτους και του οποίου ο οργανωτικός μηχανισμός έφτανε σε όλες τις περιοχές της απέραντης χώρας. Οι Μπολσεβίκοι και μετέπειτα το Κομμουνιστικό Κόμμα έφτασε να έχει μέλη που κυμάνθηκαν από 1.500.000 μέχρι και 15.700.000. Είναι σημαντικό να επισημανθεί πως ο Λένιν λόγω εγκεφαλικού επεισοδίου που είχε υποστεί είχε αποσυρθεί από το τιμόνι της Επανάστασης από το 1922, παράλληλα όμως έγραφε ανελλιπώς κείμενα και συμβουλές προς τους συντρόφους του ενώ από το 1923, που παρέλυσε όλη η δεξιά του πλευρά λόγω πάλι εγκεφαλικού επεισοδίου, δεν μπορούσε να μιλήσει και είχε αποσυρθεί στο Γκόρκι. Τα αποτελέσματα τα οποία είχε η Νέα Οικονομική Πολιτική καθώς και η κολεκτιβοποίηση που δρομολογήθηκε από τον Στάλιν μετά το 1924 είναι σημαντικά. Μέχρι το 1940 σύμφωνα με τους ιστορικούς E.M.Burns, Antonella Salomoni, είχαν παρατηρηθεί τα εξής:
1. Η ελάττωση του αναλφαβητισμού από 50% σε λιγότερο στο 19%.
2. Αξιοσημείωτη επέκταση της εκβιομηχάνισης και του εξηλεκτρισμού στις περισσότερες χώρες της ΕΣΣΔ.
3. Εγκαθίδρυση μιας σχεδιασμένης οικονομίας, που λειτουργούσε με αρκετή επιτυχία, έτσι ώστε να εξασφαλίζει πλήρη απασχόληση μέσω 5ετών πλάνων. Η παραγωγή και οι διευθυντικές θέσεις στα εργοστάσια καθορίζονταν έπειτα από συνέλευση του αντίστοιχου συμβουλίου εργατών στο αντίστοιχο εργοστάσιο.
4. Διάνοιξη εκπαιδευτικών και πολιτιστικών ευκαιριών σε μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων σε επίπεδο 82% πληθυσμιακής κάλυψης.
5. Καθιέρωση συστήματος κρατικών παροχών στις εργαζόμενες μητέρες και στα παιδιά τους, όπως το επίδομα οικιακής εργασίας.
6. Δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη για τους περισσότερους πολίτες.
Σοβιετικός πίνακας του 1935.Απεικονίζει την άφιξη του Λένιν στην Αγία Πετρούπολη τον Απρίλιο του 1917,ερχόμενος από τη Φινλανδία.Η επίκληση στην αυθεντία του Λένιν ήταν σύνηθες φαινόμενο της σοβιετικής καθημερινότητας και η σημασία του προσώπου του, φαίνεται μέσα από την έκφραση της λαικής κουλτούρας, των τεχνών και της λογοτεχνίας κατά την πρώτη φάση κυρίως της επανάστασης.
Αναλυτικά ακολουθούν οι χώρες που αποτέλεσαν την ΕΣΣΔ.
Ρωσική Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία
Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Ουκρανίας
Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Λευκορωσίας
Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν
Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Αρμενίας
Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Γεωργίας
Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία του Ουζμπεκιστάν
Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Τουρκμενίας
Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία του Τατζικιστάν
Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία του Καζακστάν
Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Κιργιζίας
Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μολδαβίας
Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Λιθουανίας
Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Λετονίας
Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Εσθονίας
Βιβλιογραφία:
1.Serge Berstein-Pierre Milza:Ιστορία της Ευρώπης τόμοι 2+ τόμος 3 εκδ. Αλεξάνδρεια
2.Σαλομόνι Αντονέλλα:Ο Λένιν και η Ρωσική Επανάσταση εκδ.Κέδρος
3.Β.Ι Λενιν: Οι θέσεις του Απρίλη εκδ.Σύγχρονη Εποχή
4.E.M.Burns:Ευρωπαική Ιστορία εκδ.Επίκεντρο
5. Τζων Ριντ:10 μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο εκδ.Πολίτης
6. Jean Marabini:Η καθημερινή ζωή στη Ρωσία το καιρό της Οκτωβριανής Επανάστασης εκδ. Παπαδήμα
7.Γ.Μαργαρίτης:Πλημμυρίδα και Άμπωτη εκδ. Βιβλιόραμα
8.Γεώργιος Ζουρίδης:Οκτωβριανή Επανάσταση,εκδ.Περισκόπιο
Πηγές
Ευτύχης Μπιτσάκης: Ένα φάντασμα πλανιέται «Εκδόσεις ΚΨΜ»-Αθήνα 2011
Κώστας Κάππος: Κριτική στο σοβιετικό κοινωνικό σχηματισμό
Σαρλ Μπετελέμ: Οι ταξικοί αγώνες στην ΕΣΣΔ
- 56
- 2875
