Η αλλότρια κληρονομιά των Εξαρχείων, το μνημείο του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου – Της Χ. Δ.

 Στις 6 Δεκεμβρίου του 2008 στη συμβολή των οδών Τζαβέλλα και Μεσολλογγίου (Τζαβέλλα 10 &, Μεσολογγίου 17) στα Εξάρχεια ο 15χρονος Αλέξανδρος Γρηγορόπουλος έπεσε νεκρός από πυρά ειδικού φρουρού. Το σημείο διαμορφώθηκε από την επόμενη κιόλας μέρα σε χώρο μνήμης του νεαρού μαθητή έπειτα από αυθόρμητη πρωτοβουλία των φίλων του, αλλά και απλών πολιτών, που άφηναν γράμματα και λουλούδια σε ένδειξη πένθους. Η υπόθεση δεν άργησε να λάβει πολιτικές και κοινωνικές διαστάσεις, πυροδοτώντας μια σειρά κινητοποιήσεων και αναταραχών σε πολλές πόλεις της Ελλάδας με επίκεντρο την Αθήνα. Η οδός Τζαβέλλα μετονομάστηκε συμβολικά σε οδό Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου, ενώ πλήθος συγκινητικών επιστολών τοιχοκολλήθηκαν αυτοσχέδια κατά μήκος των δύο οδών πλαισιώνοντας το σημείο. Τα graffiti και τα συνθήματα που καλύπτουν τους τοίχους ανανεώνονται ανά διαστήματα.

Το σημείο αποτέλεσε σταδιακά χώρο μνήμης και σύμβολο καταδίκης της αστυνομικής βίας, όπως γίνεται εμφανές από την πινακίδα: «ΟΔΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΓΡΗΓΟΡΟΠΟΥΛΟΥ / 15 ΕΤΩΝ / ΔΟΛΟΦΟΝΗΘΗΚΕ ΣΤΙΣ 06/12/2008 ΑΠΟ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟΥΣ». Σήμερα στο σημείο έχει στηθεί μικρή μαρμάρινη στήλη με το λιτό μήνυμα: «Στη μνήμη του μικρού Αλέξανδρου. / Ήταν μόνο 15 χρόνων… / 6 Δεκεμβρίου 2008», στον τοίχο έχει αναρτηθεί πινακίδα με τη φωτογραφία του συνοδευόμενη από το κείμενο: «ΕΔΩ, ΣΤΙΣ 6 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2008, / ΕΝΤΕΛΩΣ ΑΝΑΙΤΙΑ, / ΕΣΒΗΣΕ ΤΟ ΠΑΙΔΙΚΟ ΧΑΜΟΓΕΛΟ / ΤΟΥ ΑΘΩΟΥ ΔΕΚΑΠΕΝΤΑΧΡΟΝΟΥ / ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΓΡΗΓΟΡΟΠΟΥΛΟΥ / ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΦΑΙΡΕΣ / ΑΜΕΤΑΝΟΗΤΩΝ ΔΟΛΟΦΟΝΩΝ.», ενώ το 2014 προστέθηκε ακριβώς δίπλα της μια άλλη μαύρη επιγραφή για τον θάνατο του 15χρονου Μπερκίν Ελβάν ο οποίος το 2013 έχασε την ζωή του, σύμφωνα με μαρτυρίες, από δακρυγόνο αστυνομικών στην Κωνσταντινούπολη, και επιβεβαιώνει ακριβώς την αντίληψη πως η μετατροπή του σημείου δολοφονίας του έφηβου Γρηγορόπουλου σε μνημείο εκφράζει πρωτίστως τη δυσαρέσκειά απέναντι στη γενικότερη στάση του κρατικού μηχανισμού και στον τρόπο λειτουργίας της Αστυνομίας διεθνώς.

Μέχρι σήμερα στην επέτειο της 6^ης Δεκεμβρίου πλήθος πολιτών, φοιτητών και μαθητών δίνει το παρόν στον πεζόδρομο των Εξαρχείων και σε διάφορες κινητοποιήσεις και διαμαρτυρίες σε σχέση με κοινωνικά, πολιτικά ή εκπαιδευτικά ζητήματα.

Ο χαρακτηρισμός του μνημείου του Γρηγορόπουλου ως αλλότριου προκύπτει από την δυσκολία τεκμηρίωσής του πρώτα ως μνημείου. Η περίπτωση του παρουσιάζει ενδιαφέρον, καθώς, οι ομάδες ανθρώπων που θεωρούν ότι με τέτοια περιστατικά ή πρακτικές του κρατικού μηχανισμού απειλούνται, επιδιώκουν να διεκδικήσουν τη θέση της στο δημόσιο χώρο, αλλά και λόγο, να καταγγείλουν αυτά που ιδεολογικά αντιμάχονται και να διατηρήσουν το αίτημα για κοινωνική δικαιοσύνη στη συλλογική μνήμη (πολύ περισσότερο αναφερόμαστε εδώ στη συλλογική επιθυμία για την κατασκευή ή διατήρηση της μνήμης). Αυτή ακριβώς η προσπάθεια πολιτικής αναγνώρισής τους μέσα από τον δημόσιο αστικό χώρο συνιστά μία μνημειοποίηση «από τα κάτω», με την ιδιοτυπία, βέβαια, πως αυτή πραγματοποιήθηκε με διαδικασίες που θα ανέμενε κανείς από την επίσημη Πολιτεία (αλλαγή ονομασίας οδού, οριοθέτηση χώρου, ενημερωτική πινακίδα). Επιπλέον, ο χώρος αποτελεί σημείο αναφοράς του έντονου κοινωνικού αναβρασμού της περιόδου στα τέλη της δεκαετίας του 2010 και έγινε αντικείμενο έντονης πολιτικής και κοινωνικής τριβής.

 Το μνημείου του Γρηγορόπουλου, ακριβώς επειδή αποτελεί υπόμνηση των ταραχών του πρόσφατου παρελθόντος και της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης που ακολούθησαν τα γεγονότα της 6^ης Δεκεμβρίου 2008, μας φέρνει σε αμηχανία ως προς την ερμηνεία και την διαχείριση, όπως όλα τα γεγονότα της σύγχρονης ιστορίας. Συνιστά μία δύσκολη πολιτισμική κληρονομιά, καθώς δεν εντάσσεται στον Εθνικό Κανόνα μνήμης ούτε αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα εθνικής υπερηφάνειας. Αποτελεί αλλότριο μνημείο, καθώς συνδέεται στενά με την εξωκοινοβουλευτική Αριστερά και τον αντιεξουσιαστικό πολιτικό χώρο, ο οποίος φέρεται να πρωταγωνίστησε στα γεγονότα της περιόδου και προσπάθησε να διασφαλίσει τη δημόσια αναγνώρισή του μέσα από την παρουσία του στο δημόσιο χώρο. Συγχρόνως, όμως, το μνημείο αυτό υπενθυμίζει τις τραυματικές αναμνήσεις της βίαιης καταστολής, την ένταση των πολιτικών συγκρούσεων και υπογραμμίζει την κοινωνική διαίρεση του αστικού χώρου σε μία γειτονιά (τα Εξάρχεια) ετεροτήτων, που άλλωστε ο δημόσιος λόγος την χαρακτηρίζει ως άβατο.

Βιβλιογραφία

Macdonald, S. (2009). Difficult Heritage: Negotiating the Nazi Past in Nuremberg and Beyond. New York: Routledge.

Moudopoulos, F., Giannakis. D. (2019). Impossible is nothing (unless otherwise stated): Balancing between memory and art in Parko Eleftherias and the Polytechneio. Journal of Greek Media & Culture, 5 (2), 185-209. Αναρτήθηκε από: GUNET eClass.

Nora, P. (1989), ‘Between Memory and History: Les Lieux de Memoire’, Representations, 26 (Spring), pp. 7-24.

Panourgia, N. (2019). Recognition: Exarcheia, mon amour. Journal of Greek Media & Culture, 5 (2), 231-249. Αναρτήθηκε από: GUNET eClass.

Σίσκα, Κ. (2015). Μνημεία της Μετα-Nεωτερικότητας Σχεδιάζοντας ταυτότητες στο δημόσιο χώρο (Αδημοσίευτη Μεταπτυχιακή εργασία). Πανεπιστήμιο Πατρών, Πάτρα.

Σταυρίδης, Σ. (2010). Μετέωροι χώροι της ετερότητας. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.

Χολέβας, Γ. (2015). Αλέξανδρος Γρηγορόπουλος – Δεκέμβριος 2008. Ημεροδρόμος. Αναρτήθηκε 06 Δεκεμβρίου, 2015 από https://www.imerodromos.gr/grhgoropulos-7-xronia-meta/