Όταν η τέχνη αφυπνίζει και προειδοποιεί – Του Αποστόλη Σερέτη

 

H δύναμη της τέχνης, σε πολλές μορφές της, έχει τη δύναμη να αγγίζει όλες τις αισθήσεις των ανθρώπων, ακόμα και εκείνων που αδιαφορούν για το τι συμβαίνει γύρω τους. Δεν είναι λίγες οι φορές που περπατάμε στο δρόμο και ένα δημιούργημα πάνω σε κάποιο τοίχο ενός κτιρίου, να μας προβληματίσει, να μας τραβήξει την προσοχή ή κάποιο τραγούδι να μας δημιουργήσει προβληματισμούς. Αν ανατρέξουμε πίσω στο χρόνο, θα δούμε πολλές φορές μέσω ενός πίνακα ζωγραφικής, μέσω μίας μουσικής εκδήλωσης ή τραγουδιών, μέσω της φωτογραφίας, μίας αφίσας, να προβληματίζονται άνθρωποι, οι αισθήσεις να φλέγονται και ο άνθρωπος από την απραξία να περνάει στην πράξη. Η τέχνη γεννά ευαισθησίες, μιλά με ένα άλλο τρόπο στο κοινό και αυτό έχει αποδειχτεί στην ιστορία. Ας δούμε κάποιες περιπτώσεις λοιπόν που η τέχνη μέσω κάποιων κατηγοριών της, μας μίλησε και εμείς την ακούσαμε.

‘Tο κορίτσι από το Αφγανιστάν’, είναι ο τίτλος που είχε δοθεί στη χαρακτηριστική φωτογραφία. Η Sharbat Gula έγινε σύμβολο του διαρκούς αγώνα των μεταναστών σε όλη την Γη. Μέσα στα μάτια της, αποτυπώνεται ο ψυχισμός ενός ολόκληρου λαού που βρίσκεται σε εξορία στην ίδια του τη χώρα. Αποτέλεσε ένα από τα πιο επιτυχημένα εξώφυλλα του περιοδικού National Geographic στην ιστορία της κυκλοφορίας του.

Το 1968, στο Νότιο Βιετνάμ, ο αρχηγός των βιετναμέζικων κρατικών δυνάμεων (που είχαν την υποστήριξη των ΗΠΑ), Ngoc Loan εκτελεί εξ επαφής τον άμαχο, όσο ο Eddie Adams απαθανατίζει την στιγμή. Ο εκτελεσμένος είναι ένας Vietcong που είχε βοηθήσει στην δολοφονία δεκάδων μελών της αστυνομίας. Η παγκόσμια κοινή γνώμη είχε κατατάξει τον Loan στην κατηγορία των απάνθρωπων δολοφόνων και συνέδεσε την φωτογραφία με την ωμή φρίκη του πολέμου, ξεσπώντας κύμα υποστήριξης στον αγώνα του βιετναμέζικου λαού. Ο φωτογράφος Eddie Adams φέρεται να δήλωσε: «Ο Loan σκότωσε τον Vietcong με το όπλο του. Εγώ σκότωσα τον Loan με την φωτογραφική μου μηχανή».

Η Σφαγή της Χίου είναι ένας από τους σπουδαιότερους πίνακες ζωγραφικής του Γάλλου ζωγράφου Ευγένιου Ντελακρουά, εμπνευσμένος από την σφαγή της Χίου. Η σφαγή δεκάδων χιλιάδων Ελλήνων της Χίου από τον οθωμανικό στρατό συνέβη κατά το δεύτερο έτος της Ελληνικής Επανάστασης ενώ η απαθανάτιση του γεγονότος από τον Ντελακρουά, έκανε γνωστή τη τραγωδία σε όλη την τότε Ευρώπη, δίνοντας το έναυσμα για το ξέσπασμα του Φιλελληνισμού σε ολόκληρη τη γηραιά ήπειρο.

Επιστρέφουμε στον 20ο αιώνα και στη φωτογραφία. Στο χωριό Trang Bang του Βιετνάμ, γίνεται βομβαρδισμός από αμερικανικά αεροσκάφη με ναπάλμ. Τα παιδάκια τρέχουν πανικόβλητα ενώ το γυμνό κοριτσάκι της φωτογραφίας έχει υποστεί σοβαρά εγκαύματα σε όλο του το σώμα και ο φωτογράφος Nick Ut, αφού αποτυπώσει το συγκλονιστικό στιγμιότυπο μεταφέρει το κοριτσάκι και μερικά ακόμη παιδιά σε κοντινό νοσοκομείο. Η φωτογραφία έκανε το γύρο του κόσμου και κυριάρχησε στα αντιπολεμικά συλλαλητήρια, σε τρικάκια και προκηρύξεις των κινημάτων ειρήνης της δεκαετίας του 70΄ σε όλο τον κόσμο.

Τον χειμώνα του 1937, η κυβέρνηση του Δημοκρατικού Μετώπου ανέθεσε στον Πικάσο την δημιουργία ενός έργου για την εκπροσώπηση της Ισπανίας στην έκθεση του Παρισιού. Την ίδια άνοιξη, οι δυνάμεις του Χίτλερ,ο οποίος συνέδραμε τις χερσαίες δυνάμεις του Φράνκο, βομβαρδίζουν ανελέητα την βασκική πόλη της Guernica. Ο Πικάσο εμπνέεται και παραδίδει ένα έργο, που δεν άλλαξε μόνο την Ιστορία της τέχνης, αλλά έγινε από τα πιο δυνατά σύμβολα ενάντια στην πολεμική αγριότητα, ιδιαίτερα απέναντι στον άμαχο πληθυσμό, ο οποίος δέχθηκε την οργή των χιτλερικών βομβαρδισμών.

Το Φεστιβάλ Γούντστοκ ήταν ένα μουσικό φεστιβάλ που προσέλκυσε ένα ακροατήριο περίπου 500.000 ατόμων και που ήταν προγραμματισμένο να διαρκέσει για τρεις ημέρες σε μία γαλακτοπαραγωγική φάρμα στην πολιτεία της Νέας Υόρκης  από τις 15 Αυγούστου έως τις 17 Αυγούστου. Τελικά κράτησε τέσσερις ημέρες, καθώς ολοκληρώθηκε στις 18 Αυγούστου. Κατά τη διάρκεια του, 32 καλλιτέχνες έπαιξαν στην ύπαιθρο ενώ θεωρείται ευρέως ως μία σημαντική στιγμή στη μουσική ιστορία, καθώς και καθοριστικό σημείο για τη γενιά της αντικουλτούρας της δεκαετίας του 1960. Αποτέλεσε την αρχή πολλών κινημάτων ειρήνης, ενώ είχε έντονο αντιπολεμικό χαρακτήρα. Πολλοί χαρακτηρίζουν το φεστιβάλ ως ‘’οι 4 μέρες που ‘500.000 άνθρωποι έζησαν ειρηνικά και αγαπημένοι’. Το Rolling Stone το κατέγραψε ως μία από τις 50 στιγμές που άλλαξαν την ιστορία του rock ΄n roll. Το γεγονός καταγράφτηκε στο βραβευμένο με Όσκαρ ντοκιμαντέρ Woodstock, 1970.

Πολλές φορές, ειδικά στα χρόνια της κρίσης βλέπουμε αφίσες, όπου με έξυπνο τρόπο οι πολιτικές οργανώσεις προσπαθούν να περάσουν το μήνυμα τους και να προπαγανδίσουν τις ιδέες τους. Το 1920, ο Νικολάι Ντενίσοφ, έφτιαξε μία αφίσα η οποία έμελε να στιγματίσει την απέραντη πρώην τσαρική αυτοκρατορία και να γίνει πρωτοσέλιδο σε πολλές εφημερίδες της εποχής καθώς και σύμβολο του αγώνα της εργατικής τάξης την περίοδο της τελευταίας φάσης της Οκτωβριανής επανάστασης. Ο Λένιν “σκουπίζει” από την υφήλιο βασιλιάδες, παπάδες και μπουρζουαζία.

Αποστόλης Σερέτης