Βάρναλης ο λαϊκός – Του Αποστόλη Σερέτη

Ο πολύ σημαντικός μας ποιητής, Κώστας Βάρναλης γεννήθηκε το 1884 στον Πύργο της Βουλγαρίας, σημερινό Μπουργκάς όπου στην πόλη υπάρχει μνημείο προς τιμή του. Ο Βάρναλης θεωρείται από τους σημαντικότερους ποιητές, λογοτέχνες του 20ου αιώνα στην Ευρώπη ενώ εργάστηκε και ως δημοσιογράφος με πλήθος κριτικών, μεταφράσεων και αφηγηματικών έργων πέρα από τις ποιητικές συλλογές. Τελείωσε το σχολείο στη Φιλιππούπολη και έπειτα η επιθυμία για σπουδές ακαδημαϊκού επιπέδου τον έφερε στην Αθήνα για να σπουδάσει Φιλολογία. Το 1907 συμμετείχε στην ίδρυση του ποιητικού περιοδικού Ηγησώ, το οποίο κυκλοφόρησε δέκα τεύχη. Το 1908 πήρε το πτυχίο του και άρχισε να εργάζεται στο τομέα της εκπαίδευσης. Στα 1909 πρωτοδιορίστηκε ελληνοδιδάσκαλος στην Αμαλιάδα και κατόπιν υπηρέτησε ως σχολάρχης στην Αργαλαστή, στα Μέγαρα και στην Κερατέα. Συγκεκριμένα δίδαξε στην Αμαλιάδα 1909-1910, στην Αργαλαστή 1910-1911, στα Μέγαρα 1911-1915. Αξίζει να επισημανθεί το γεγονός πως στα Μέγαρα πέρασε την πρώτη του ΕΔΕ όπου κλήθηκε σε απολογία επειδή τόλμησε να διδάξει πέρα από τις δύο πρώτες και τις υπόλοιπες στροφές του Εθνικού Ύμνου. Επίσης δίδαξε στη Κερατέα από το 1915 ς το 1917 και τέλος διετέλεσε καθηγητής στο Α΄ Γυμνάσιο Πειραιώς 1917-1919.

Το 1919 πήγε στο Παρίσι με υποτροφία και παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας, φιλολογίας και κοινωνιολογίας. Τότε προσχώρησε στον μαρξισμό και τον διαλεκτικό υλισμό και αναθεώρησε τις προηγούμενες απόψεις του για την ποίηση, τόσο σε θεωρητικό, όσο και σε πρακτικό επίπεδο. Εκεί ήταν που ουσιαστικά εγκατέλειψε τον ιδεαλιστικό ανθρωπισμό και μυήθηκε στη διαλεκτική υλιστική θεώρηση της ιστορίας και του κόσμου. Αξίζει να επισημανθεί το γεγονός πως πήρε μέρος στο Δεύτερο Βαλκανικό πόλεμο, ενώ με την παύση των πολεμικών επιχειρήσεων φοίτησε στο Διδασκαλείο Μέσης Εκπαίδευσης του Γληνού. Έως το 1916 ολοκλήρωσε τους Ηρακλείδες του Ευριπίδη, τον Αίαντα του Σοφοκλή και τα Απομνημονεύματα του Ξενοφώντα και τον Πειρασμό του Αγίου Αντωνίου του Γκυστάβ Φλωμπέρ.

Ο Κώστας Βάρναλης υπήρξε φλογερός υποστηρικτής των αγώνων της εργατιάς, των αγροτών, αγνός κομμουνιστής, δεν αποκήρυξε τη δράση του ΚΚΕ κάτι που τον οδήγησε στην εξορία. Το Φως που Καίει σηματοδοτεί μια νέα αρχή στη γραφή του Βάρναλη. Είναι τίτλος βιβλίου του συνθετικού ποιήματος του Κώστα Βάρναλη, που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1922, στην Αλεξάνδρεια από το περιοδικό «Γράμματα». Το έργο αυτό του Βάρναλη θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερά του, καθώς διαφαίνεται πλέον η ένταξη του μεγάλου ποιητή στο ταξικό κίνημα. Ο ποιητής πλέον είχε προσχωρήσει στο κομμουνιστικό κίνημα κι αυτό φάνηκε και στην τέχνη του. Το 1935 για τη δράση του εξορίστηκε στον Αϊ-Στράτη και στη Μυτιλήνη. Στο φάκελο με αριθμό 35796 που συνοψίζει το περιεχόμενο τριών ακόμα φακέλων (τους φ. 2558, φ. 18370 και φ. 30047), διαβάζουμε για τον Κώστα Βάρναλη πως «τυγχάνει κομμουνιστής από της προπολεμικής περιόδου. Την 4-8-34 ανεχώρησε μετά του Γληνού Δημητρίου ατμοπλοϊκώς ίνα λάβη μέρος εις το εν Μόσχα Συνέδριον των διανοουμένων». Ο φάκελος του στην πορεία εμπλουτίζεται με στοιχεία για την ίδια τη συμμετοχή του στο ταξικό-εργατικό και κομμουνιστικό κίνημα, οπότε και αναφέρεται: «Εν έτει 1940 παρεσχέθη η πληροφορία ότι συντάκτης της εφημερίδος «Πρωΐα» τυγχάνων είχε σχηματίσει κομμουνιστικόν πυρήνα μετά των Ν. Μαραβέλη και Χ. Μήτσιου και ότι επροπαγάνδιζεν υπέρ του κομμουνισμού».

Εικ.1:Απόσπασμα από το φάκελο που διατηρούσε η κρατική Ασφάλεια για τον Κώστα Βάρναλη (Ριζοσπάστης https://www.rizospastis.gr/story.do?id=9226550)

Στην Κατοχή έλαβε μέρος στην Εθνική Αντίσταση, ως μέλος του ΕΑΜ.Η εργατική τάξη με το ΚΚΕ, αναγνώρισαν την προσφορά του Κώστα Βάρναλη και εδώ αξίζει να αναφερθεί μια όμορφη ιστορία. Μετά την απελευθέρωση, ο Βάρναλης δούλευε στον «Ριζοσπάστη» γεγονός που του εξασφάλιζε τα προς το ζην αλλά του δημιουργούσε εμπόδια και του στερούσε τον αναγκαίο χρόνο, για να αφιερωθεί στην καλλιτεχνική του δημιουργία. Το γεγονός αυτό υπέπεσε στην αντίληψη του Ν. Ζαχαριάδη και σύμφωνα με τα όσα γράφει ο Β. Γεωργίου στις αναμνήσεις του – «εκτιμούσε αναμφισβήτητα την πνευματική δουλειά και δέχτηκε αμέσως την πρότασή μας να δοθεί στον Βάρναλη εξάμηνη πληρωμένη άδεια για να γράψει το «Ημερολόγιο της Πηνελόπης»». Η ποίηση του χαρακτηρίζεται από μια σπάνια αμεσότητα και ζωντάνια καθώς και μια έντονη σατυρική διάθεση ενώ διατήρησε μέχρι τα βαθιά του γεράματα την ποιητική αλλά και την ανθρώπινη εγρήγορσή του. Σίγουρα πολλοί τον γνωρίσαμε από τη Μπαλάντα του κυρ Μέντιου ένα ποίημα με πανανθρώπινη, διεθνιστική αξία που τραγούδησε ο θρυλικός Νίκος Ξηλούρης.

Εικ.2:Χειρόγραφο Κ.Βάρναλη του ποιήματος »Οι Μοιραίοι».

Ο Κώστας Βάρναλης τιμήθηκε με το Διεθνές Βραβείο Λένιν το 1959. Διακατεχόταν από μία διαλεκτική δεινότητα,  σατιρική διάθεση, βαθύτατα κριτική που εισχωρεί ως τις ρίζες των φαινομένων καθώς και από καυστική ειρωνεία. Ο Μενέλαος Λουντέμης γράφει χαρακτηριστικά στον Κονταρομάχο »Η ποίηση του δε μύριζε ποτέ γάλα. Μύριζε μπαρούτι από την αρχή. Κατέβηκε δηλαδή στο στίβο χωρίς πάρα πολλά γυμνάσματα και δοκιμές και περιπλανήσεις στους λειμώνες των ασφοδέλων…Η ποίηση του Βάρναλη ήταν από την αρχή αρσενική,λάσια,μια βολίδα που έπεσε στα στεκούμενα νερά του μελίπηχτου λυρισμού». Πέθανε στις 16 Δεκεμβρίου 1974 πέθανε. Μέχρι το τέλος του υπήρξε ιδιαίτερα δραστήριος και δεν έχασε μέχρι και το τέλος του τη διαύγεια του. Χαρακτηριστικό είναι το ποίημα του Σκλάβοι Πολιορκημένοι.

Χτες και σήμερα ίδια κι όμοια, χρόνοι μπρος, χρόνοι μετά…

Η ύπαρξη σου σε σκοτάδι όλο πηχτότερο βουτά.

Τάχα η θέληση σου λίγη, τάχα ο πόνος σου μεγάλος;

Αχ πού σαι νιότη, που δειχνες πως θα γινόμουν άλλος!

Πέθανε στις 16 Δεκεμβρίου 1974, στα 91 του χρόνια κι όπως τονίζει ο Μενέλαος Λουντέμης:»Ο Παλαμάς είναι ο Εθνικός. Ο Μαλακάσης ο Παθητικός. Ο Σικελιανός ο Θεικός. Κι ο Βάρναλης ο Λαικός».

Εικ.3: 1959. Ιούλης, Μόσχα. Στην τελετή του βραβείου Λένιν

Ποιητικές συνθέσεις

• • Ο Προσκυνητής (1919)
  • Το Φως που καίει (Αλεξάνδρεια 1922, με το ψευδώνυμο Δήμος Τανάλιας). Το 1933 επανατυπώθηκε στην Αθήνα με αναθεωρήσεις.
  • Σκλάβοι Πολιορκημένοι (1927)
• Ποιητικές συλλογές
  • Κηρήθρες (1905)
  • Ποιητικά (1956)
  • Ελεύθερος κόσμος (1965)
  • Οργή λαού (1975)

Πεζά και κριτικά έργα

• Πεζογραφία
  • Ο λαός των μουνούχων (Φιλ. ψευδ. Δήμος Τανάλιας) (1923)
  • Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική (1925)
  • Η Αληθινή απολογία του Σωκράτη (1931)
  • Αληθινοί άνθρωποι (1938)
  • Το ημερολόγιο της Πηνελόπης (1947)
  • Πεζός λόγος (1957)
  • Σολωμικά (1957)
  • Αισθητικά Κριτικά Α και Β (1958)
  • Ανθρωποι. Ζωντανοί – Αληθινοί (1958)
  • Οι δικτάτορες (1965)
  • Φιλολογικά Απομνημονεύματα (1980)
• Θέατρο
  • Άτταλος ο Τρίτος (1972)
• Μεταθανάτιες συλλογές κειμένων
  • Γράμματα από το Παρίσι, επιμέλεια Νίκος Σαραντάκος, εκδ. «Αρχείο», Αθήνα 2013, 164 σελ.
  • Τι είδα εις την Ρωσσίαν των Σοβιέτ, επιμ. Νίκος Σαραντάκος, εκδ. «Αρχείο», Αθήνα 2014, 306 σελ.

Μεταφράσεις

• • Αριστοφάνης – Βάτραχοι
  • Αριστοφάνης –Εκκλησιάζουσες
  • Αριστοφάνης –Ιππείς
  • Αριστοφάνης –Λυσιστράτη
  • Αριστοφάνης –Πλούτος
  • Ευριπίδης –Ιππόλυτος
  • Ευριπίδης –Τρωαδίτισσες
  • Κινέζικα τραγούδια
  • Μολιέρος–Μισάνθρωπος
  • Ευγένιος Ποτιέ–Η Διεθνής

ΠΗΓΕΣ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. «Ριζοσπάστης» 17/12/1974

2. «Ριζοσπάστης» 6/12/1974

3. «Ριζοσπάστης» 17/12/1974

4. Κώστα Βάρναλη: «Ποιητικά», εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ

5.Βιογραφίες Ελλήνων λογοτεχνών,Γεωργίου Γκρίμπα,εκδόσεις Αρίων,Αθήνα 1977

6.Έλληνες ποιητές.Κώστας Βάρναλης- Εργοβιογραφία,ανθολογία,απαγγελία,εκδόσεις Κέδρος και Ευγενία Βάρναλη,Καθημερινές Εκδόσεις Α.Ε,2014

7.https://el.wikipedia.org/wiki/