Ιράν: Άνοιξαν οι πύλες του θυμού – Της Κατερίνας Δήμτσα

Jin-Jiyan-Azadi,  Γυναίκες- Ζωή-Ελευθερία.

Το Ιράν βρίσκεται στη δίνη της οργής των διαδηλωτών μετά το θάνατο της 22χρονης Mahsa Amini στις 16 Σεπτεμβρίου. Η Mahsa  (της οποίας το πραγματικό όνομα ήταν Jina αλλά λόγω της κουρδικής καταγωγής της, τής απαγορεύθηκε να το χρησιμοποιεί στο Ιράν), συνελήφθη από την λεγόμενη ιρανική “Αστυνομία Ηθικής”  επειδή φορούσε τη μαντίλα της με τρόπο που θεωρήθηκε «ανάρμοστος». Μάρτυρες κατηγόρησαν την αστυνομία ότι ξυλοκόπησε τη Mahsa, με αποτέλεσμα να πέσει σε κώμα και αργότερα να πεθάνει. Η αστυνομία επέμεινε ότι δεν έτυχε κακομεταχείρισης και ότι πέθανε από καρδιακή προσβολή. Ωστόσο, η οικογένεια της Μάσα αμφισβήτησε τον απολογισμό και ανεξάρτητοι εμπειρογνώμονες από τα Ηνωμένα Έθνη (ΟΗΕ) υποστηρίζουν ότι ξυλοκοπήθηκε σοβαρά.

Ο θάνατος της Mahsa προκάλεσε τις γυναίκες σε όλη τη χώρα να διαμαρτυρηθούν κόβοντας τα μαλλιά τους δημοσίως για να αμφισβητήσουν τους αυστηρούς νόμους περί ηθικής της χώρας – διακινδυνεύοντας τη σύλληψή τους, αν όχι τη ζωή τους με αυτόν τον τρόπο.

Μετά από μια αρχική διαδήλωση το Σάββατο στο Σακέζ (βορειοδυτικό Ιράν), τη γενέτειρα της Jina, περίπου 500 άνθρωποι συγκεντρώθηκαν για να διαμαρτυρηθούν το βράδυ της Κυριακής στο Σανάντατζ, την πρωτεύουσα της ιρανικής επαρχίας του Κουρδιστάν. Η διαμαρτυρία επεκτάθηκε στην Τεχεράνη τη Δευτέρα και σε άλλες περίπου 40 πόλεις το βράδυ της Τρίτης. Αμέτρητοι διαδηλωτές έχουν συλληφθεί, τραυματιστεί ή σκοτωθεί.Η καινοτομία είναι ότι οι γυναίκες βρίσκονται στην πρώτη γραμμή του κινήματος διαμαρτυρίας.

• To ψηφιακό φίμωτρο

Δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε επακριβώς τον αριθμό των συλλήψεων και των τραυματισμών, το μέγεθος της βαρβαρότητας καθώς και τις τελευταίες εξελίξεις άμεσα. Κι αυτό διότι, σχεδόν αστραπιαία, τέθηκε σε λειτουργία ο «ψηφιακός αυταρχισμός», διεκόπη η σύνδεση στο Ίντερνετ, ενώ ένας από τους μεγαλύτερους παρόχους κινητής τηλεφωνίας ανέστειλε τη λειτουργία, αφήνοντας εκατομμύρια Ιρανές/ους εκτός σύνδεσης. Υπήρξε σχεδόν ολοκληρωτική διακοπή της πρόσβασης στο Διαδίκτυο σε περιοχές της επαρχίας του δυτικού Κουρδιστάν του Ιράν από το βράδυ της Δευτέρας και περιφερειακά μπλακ άουτ σε άλλες περιοχές της χώρας, συμπεριλαμβανομένου του Σαναντάι και της Τεχεράνης. Με σημαντικά προβλήματα να καταγράφονται στα δίκτυα τηλεπικοινωνιών της χώρας οι πολίτες του Ιράν φωνάζουν: «Μας φιμώνουν. Μας ακούτε; Γίνετε η φωνή μας».

 

 «Αστυνομία της ηθικής»: ένα φονταμενταλιστικό όργανο καταπίεσης

Τι είναι όμως η “Αστυνομία Ηθικής” που προαναφέραμε ως υπαίτιο του θανάτου της Mahsa; Η «Gasht-e-Ershad», που μεταφράζεται αυτολεξεί ως «περιπολίες καθοδήγησης» και είναι ευρέως γνωστή ως «Αστυνομία Ηθικής», αποτελεί μια μονάδα των αστυνομικών δυνάμεων του Ιράν με αποστολή την επιβολή των νόμων σχετικά με τον δημόσιο ισλαμικό κώδικα ενδυμασίας. Σύμφωνα με τον εν λόγω κανονικιστικό κώδικα, όλες οι γυναίκες άνω της εφηβικής ηλικίας πρέπει να έχουν καλυμμένο το κεφάλι τους και να φορούν μαντήλα δημοσίως.

Ένα μεγάλο μέρος των κοινωνικών κανονισμών του Ιράν βασίζεται στην ερμηνεία του ισλαμικού νόμου της Σαρία από το κράτος, ο οποίος απαιτεί τόσο από τους άνδρες όσο και από τις γυναίκες να ντύνονται σεμνά. Ωστόσο, στην πράξη, η «Αστυνομία της Ηθικής» στοχεύει πρωτίστως τις γυναίκες .Δεν υπάρχουν σαφείς κατευθυντήριες γραμμές ή λεπτομέρειες σχετικά με το ποιοι τύποι ενδυμάτων χαρακτηρίζονται ως ακατάλληλοι, αφήνοντας πολλά περιθώρια για προσωπική ερμηνεία και επιτρέποντας στους υπεύθυνους για την επιβολή της «ηθικής»  να συλλαμβάνουν αυθαίρετα γυναίκες.

Η “αστυνομία των ηθών” είναι μια δύναμη επιβολής του νόμου με πρόσβαση σε εξουσία, όπλα και κέντρα κράτησης.

Παράλληλα έχει τον έλεγχο των πρόσφατα θεσπισμένων «κέντρων επανεκπαίδευσης.» Τα κέντρα αυτά λειτουργούν σαν κέντρα κράτησης, όπου γυναίκες – και μερικές φορές άνδρες – τίθενται υπό κράτηση επειδή δεν συμμορφώνονται με τους κρατικούς κανόνες περί σεμνότητας. Μέσα στις εγκαταστάσεις  τους οι κρατούμενες λαμβάνουν μαθήματα για το Ισλάμ και τη σημασία του χιτζάμπ, ενώ στη συνέχεια αναγκάζονται να υπογράψουν μια υπόσχεση ότι θα συμμορφώνονται με τους κανόνες ένδυσης του κράτους προτού αφεθούν ελεύθερες. Το πρώτο από αυτά τα ιδρύματα άνοιξε το 2019. Από τη δημιουργία τους, η οποία δεν έχει καμία βάση σε κανένα νόμο, οι υπεύθυνοι αυτών των κέντρων έχουν κρατήσει αυθαίρετα αμέτρητες γυναίκες με το πρόσχημα ότι δεν συμμορφώνονται με το αναγκαστικό χιτζάμπ του κράτους. Οι γυναίκες στη συνέχεια αντιμετωπίζονται ως εγκληματίες, τους καταγγέλλεται το αδίκημα, φωτογραφίζονται και αναγκάζονται να παρακολουθήσουν ένα μάθημα σχετικά με το πώς να φορούν ένα σωστό χιτζάμπ και την ισλαμική ηθική.

 

Μια ιστορία αυταρχισμού

Το χιτζάμπ έγινε υποχρεωτικό για τις γυναίκες στο Ιράν, μετά την Ισλαμική Επανάσταση του 1979. Έκτοτε, , η ιρανική κυβέρνηση έχει επιβάλει αυστηρούς νόμους σχετικά με τους ενδυματολογικούς κώδικες των γυναικών, υπαγορεύοντας το στυλ και τα χρώματα που επιτρέπονται, επικαλούμενη τμήματα του Κορανίου (το ιερό βιβλίο του Ισλάμ) και των Χαντίθ (ρήσεις του Προφήτη Μωάμεθ). Να σημειώσουμε βέβαια πως η μουσουλμανική θρησκευτική γραφή δεν είναι απολύτως σαφής σχετικά με το αν οι γυναίκες πρέπει να φορούν μαντίλα.

Η αντίσταση στο υποχρεωτικό χιτζάμπ υπήρξε σχεδόν άμεση. Αφού ο Ιρανός ανώτατος ηγέτης Αγιατολάχ Χομεϊνί δήλωσε ότι οι γυναίκες θα πρέπει να τηρούν τους ισλαμικούς ενδυματολογικούς κανόνες το 1979, υπήρξαν φλογερές διαμαρτυρίες, οδηγώντας την κυβέρνηση να πει ότι τα σχόλιά του ήταν … “απλώς μια σύσταση”. Μια σύσταση επιβολής βέβαια, που το 1983 έγινε νόμος.

Με την εκλογή του Ραϊσί  το 2021 οξύνθηκε η βάρβαρη, σκληρή και άκρως παραβιαστική δημόσια πολιτική κατά των γυναικών. Τ ο γυναικείο κίνημα στο Ιράν χρονολογείται από τις αρχές του 20ού αιώνα, αλλά έχασε τη δυναμική του λόγω της κρατικής καταστολής. Κάποτε, ακόμη και υπό το ισλαμικό καθεστώς, ήταν δυνατόν να γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας στις 8 Μαρτίου. Σήμερα, αυτό είναι αδύνατο – δεν αναγνωρίζεται καν. Παρουσιάζεται ως κάτι που αφορά μόνο τη Δύση. Υπό τον Ραϊσί, υπάρχει έντονη κατάπνιξη όλων των κινημάτων διαμαρτυρίας, που δεν περιορίζεται μόνο στους αγώνες των ακτιβιστών για τα δικαιώματα των γυναικών αλλά επεκτείνεται ευρύτατα και σε άλλα κοινωνικά κινήματα. Οι  πολιτικές είναι ολοένα και πιο περιοριστικές, πιο αυταρχικές.  Η βία κατά της κοινωνίας αυξάνεται.

«Να μην μας σκοτώνουν επειδή γεννηθήκαμε γυναίκες»

Τι σημαίνει ο θάνατος της Jina/Mahsa για τα δικαιώματα των γυναικών; Τα τελευταία χρόνια, εμφανίστηκε ένα αναπτυσσόμενο κίνημα εναντίον των νόμων περί υποχρεωτικής χρήσης της μαντίλας στο Ιράν, με γυναίκες και κορίτσια να προχωρούν σε θαρραλέες δράσεις ανυπακοής. Στέκονται σε δημόσιους χώρους, κυματίζουν σιωπηλά τις μαντίλες τους στις άκρες ράβδων ή κοινοποιούν βίντεο που τις αναπαριστούν να περπατούν στο δρόμο με τα μαλλιά τους ελεύθερα – κάτι που για εμάς θεωρείται αυτονόητο.

Σε αυτό το κίνημα έχουν ενταχθεί και άνδρες, όπως επίσης και γυναίκες που ενεργά επιλέγουν να φορούν μαντίλα [hijab] – επειδή το κίνημα αυτό δεν αφορά την εξαφάνιση του hijab, αλλά τη δυνατότητα επιλογής: το δικαίωμα μιας γυναίκας να επιλέξει τι θα φορέσει χωρίς φόβο παρενόχλησης, βίας, απειλών και φυλάκισης.

Η αντοχή και η δυναμική αυτού του κινήματος έχουν τρομοκρατήσει τις ιρανικές αρχές, οι οποίες εξαπέλυσαν, ως απάντηση, μια απάνθρωπη καταστολή. Από τον Ιανουάριο του 2018, έχουν συλλάβει τουλάχιστον 48 υπερασπίστριες/ες των δικαιωμάτων των γυναικών, συμπεριλαμβανομένων τεσσάρων ανδρών. Κάποιες/οι έχουν βασανιστεί και καταδικαστεί σε φυλάκιση ή μαστίγωμα μετά από εξαιρετικά άδικες δίκες.

Η θεώρηση των γυναικών και των κοριτσιών που αρνούνται να φορέσουν μαντίλα ως  εγκληματίες, συνιστά μια ακραία μορφή διάκρισης. Οι υποχρεωτικοί νόμοι περί μαντίλας παραβιάζουν ένα πλήθος δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων για ισότητα, προστασία της ιδιωτικής ζωής και ελευθερία έκφρασης και πεποιθήσεων. Τελικά, αυτοί οι νόμοι υποβαθμίζουν τις γυναίκες και τα κορίτσια, επιδιώκοντας να τους αφαιρέσουν την αξιοπρέπεια και την αυτοεκτίμηση τους. Ο θάνατος της Mahsa πυροδότησε καταλυτικά αυτές τις εξεγέρσεις, με πολλές γυναίκες να ξυρίζουν τα μαλλιά τους και να καίνε τα χιτζάμπ τους σε μια πράξη αλληλεγγύης – κάτι που ορισμένοι πιστεύουν ότι αποτελεί ένδειξη ότι οι Ιρανές γυναίκες αποκτούν δυναμική για την ενίσχυση των δικαιωμάτων τους.

Τίτλοι τέλους στην ανοχή της βίας(;)

Aυτή θα μπορούσε να είναι η στιγμή που οι άνθρωποι παρακινούμενοι από όλα τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το Ιράν σήμερα, όπως η αύξηση του πληθωρισμού, η οικολογική κρίση και η έλλειψη δημοκρατικής συμμετοχής, θα συσπειρωθούν γύρω από αυτά τα γυναικεία ζητήματα για να αμφισβητήσουν την καθεστηκυία τάξη πραγμάτων, μια τάξη εξουσιασμού, βαρβαρότητας, επιβολής κι αυταρχισμού. Το γυναικείο κίνημα έχει τη δυνατότητα να αποτελέσει την επόμενη κοινωνική δύναμη που θα ταράξει τα νερά ενός λιμνάζοντος καθεστώτος.

Ο έλεγχος του γυναικείου σώματος και η καταπίεση των γυναικών δεν είναι απλώς θέμα πολιτικής της σημερινής ιρανικής κυβέρνησης, είναι ζήτημα φυτεμένο στον πυρήνα της Ισλαμικής Δημοκρατίας και θεμελιώδες για την ιδρυτική της ιδεολογία. Η Αστυνομία Ηθικής ισχυρίζεται πως έχει συμβουλευτικό ρόλο. Στην πραγματικότητα, κάθε μέρα, σε όλες τις πόλεις του Ιράν, ελέγχουν τα σώματα των γυναικών, το ντύσιμό τους, τα πάντα. Μια νομιμοποιημένη αυθαιρεσία, μια κρατικά θεσπισμένη αστυνόμευση των γυναικών. Αυτό παύει να είναι θέμα πολιτισμού. Αυτό δεν είναι κουλτούρα, μην το αποκαλείτε έτσι άλλο, πείτε το με τα σωστά λόγια: αυτό είναι βία.