Γκρίζα περιοχή και «πράσσειν άλογα» – Της Κατερίνας Δήμτσα

Όλοι έχουμε ακούσει ότι υπάρχει μια λεγόμενη «γκρίζα περιοχή» γύρω από τη σεξουαλική συναίνεση και τον βιασμό – ότι μερικές φορές είναι ασαφές το αν κάθε συμβαλλόμενο μέρος συμμετέχει συναινετικά σε μια πράξη σεξ, αλλά ότι ορισμένες ενέργειες, ρούχα ή συνομιλίες προσκαλούν σεξ και συγκατάθεση σήματος.

Αυτό δεν είναι αλήθεια.

Αυτή η «γκρίζα περιοχή» είναι το αποτέλεσμα μερικών διαφορετικών κοινωνικών διεργασιών και η κατανόηση της προέλευσής τους μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε πώς αναφύονται στην καθημερινότητά μας.Η απομάκρυνση από την επιβλαβή πρόσφυση είναι ένα σημαντικό μέρος της ανάπτυξης μιας υγιούς σεξουαλικότητας για τις γυναίκες, τους άνδρες και τους άλλους ανθρώπους που έχουν ταυτιστεί με το φύλο.

Το θέμα της συγκατάθεσης συνήθως λείπει από τις συζητήσεις σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης – όσο υπάρχει οργανωμένα και θεσμικά στην Ελλάδα-. Εάν είμαστε τυχεροί, μαθαίνουμε σχετικά με τα ΣΜΝ, και την αντισύλληψη, αλλά η συντριπτική πλειοψηφία δεν ακούει ποτέ για το θέμα της συγκατάθεσης όταν εισάγουμε επίσημα την πρακτική του υγιούς σεξ και της σεξουαλικότητας.Τα πιο σημαντικά μοντέλα για τη γνώση σχετικά με τη συναίνεση είναι οι ταινίες, η τηλεόραση και το πορνό. Δεν είναι η μεγαλύτερη πηγή υγιεινής σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, για να το θέσω ήπια.

Επιπλέον, το κεντρικό μήνυμα συναίνεσης που κυκλοφορείται στις όποιες συζητήσεις λαμβάνουν χώρα περί αυτού, είναι: «Άνδρες,όχι σημαίνει όχι! Ακούστε τις γυναίκες.», μήνυμα προβληματικό για διάφορους λόγους. Πρώτον, περιορίζει τη συγκατάθεση σε ένα καθαρά ετεροφυλόφιλο ζήτημα. Αυτό αποκλείει τους εταίρους του ίδιου φύλου και τους ανθρώπους που είναι παράξενα από την πολιτιστική και εκπαιδευτική συζήτηση σχετικά με τη συναίνεση. Επίσης, αγνοεί την παρουσία σεξουαλικής βίας στην κοινότητα queer.Δεύτερον, τοποθετεί τους άνδρες ως πύργους της συγκατάθεσης και δημιουργεί μια δυναμική εξουσίας που υπονομεύει τη συγκατάθεση ως συνεχιζόμενη συνομιλία μεταξύ δύο εταίρων.Επιπλέον, οι μορφές επικοινωνίας ενθαρρύνονται να διαφέρουν σημαντικά μεταξύ κοριτσιών και αγοριών, γυναικών και ανδρών. Το να είσαι ευγενική, γλυκιά και ήπια είναι ο πιο αποδεκτός τρόπος επικοινωνίας για τις γυναίκες και τα κορίτσια, ενώ το προφίλ δυνατός και σίγουρος είναι ο πιο δοξασμένος τύπος επικοινωνίας για τους άντρες και τα αγόρια. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι άνδρες είναι παραδοσιακά τοποθετημένοι σε έναν τόπο εξουσίας, ως πύλες της συγκατάθεσης.

Ένας άλλος τεράστιος παράγοντας για την ύπαρξη και τη δημοτικότητα του μύθου της «γκρίζας περιοχής» είναι ότι αφήνει τους βιαστές από το γάντζο. Εάν η έλλειψη σαφήνειας γύρω από τη συγκατάθεση εξομαλυνθεί, ο βιασμός μπορεί να δικαιολογηθεί ως ατύχημα – μια παρανόηση.

Είναι δύσκολο να «ξεπεράσουμε» τα πράγματα που μας δίδαξε η κοινωνία, αλλά η αφαίρεση της «γκρίζας περιοχής» από το σεξ αφαιρεί ταυτόχρονα πολύ άγχος από την εμπειρία, επιτρέπει σε εσάς και τον σύντροφό σας να είμαστε ειλικρινείς και ανοιχτοί μεταξύ τους και κάνει το σεξ πιο ευχάριστο συνολικά.Η κουλτούρα του βιασμού βασίζεται στο ότι όταν μια γυναίκα βιάζεται, είναι δική της ευθύνη. Ότι αυτή φταίει. Οι άντρες δεν μπορούν να τιθασεύσουν τις ορέξεις τους, είναι απόλυτα έρμαια των πρωτόγονων ενστίκτων τους και δεν μπορούν να κάνουν αλλιώς, άρα οι γυναίκες είναι που πρέπει να προσέχουν, να μην ντύνονται προκλητικά, να μην προκαλούν γενικά, να κάθονται φρόνιμα, να είναι πάντα σε εγρήγορση και να δρουν προληπτικά, αν θέλουν να αποφύγουν το βιασμό. Αν δεν τα κάνουν αυτά, σημαίνει ότι «τα θέλει ο κώλος τους», άρα δεν πρόκειται για βιασμό.

Για τις γυναίκες που βγαίνουν να πουν ιστορίες παρενόχλησης, κακοποίησης, και σεξουαλικής επίθεσης, δεν υπάρχουν δύο πλευρές στην κάθε ιστορία, όσο ευγενής και αν φαίνεται αυτή η αξία. Οι γυναίκες δεν έχουν το δικαίωμα να έχουν την πλευρά τους στην ιστορία. Αυτό που δέχονται είναι ανάκριση. Πολύ συχνά, δέχονται αμείλικτη αμφισβήτηση για το αν η πλευρά τους είναι έγκυρη. Ειδικά αν αυτή η πλευρά τυγχάνει να κατηγορεί έναν άντρα με υπόληψη, τότε η γυναίκα πρέπει να λάβει υπόψιν της τον εξονυχιστικό έλεγχο και τις συνέπειες στις οποίες θα υποβληθεί αν μοιραστεί την πλευρά της.

Ενδεικτική για τη νοοτροπία που επικρατεί στις περισσότερες κοινωνίες είναι έρευνα της ευρωπαϊκής Επιτροπής το 2016 στην οποία σχεδόν το ένα τρίτο απάντησε ότι σεξ χωρίς συναίνεση είναι αποδεκτό «σε ορισμένες περιπτώσεις», όπως όταν η γυναίκα είναι μεθυσμένη ή έχει πάρει ναρκωτικά, πηγαίνει στο σπίτι κάποιου με τη θέλησή της, φοράει προκλητικά ρούχα, δεν λέει «όχι» απερίφραστα και δεν αντιστέκεται βίαια. Οσοι πιστεύουν κάτι τέτοιο έχουν κατά νου τον «αρχετυπικό βιαστή» που επιτίθεται σε μια γυναίκα στον δρόμο, όμως οι στατιστικές δείχνουν ότι οι περισσότεροι βιασμοί διαπράττονται από κάποιον γνωστό του θύματος.

Περίπου 9 εκατομμύρια γυναίκες στην ΕΕ έχουν βιαστεί από την ηλικία των 15 ετών και έπειτα. Ο αριθμός είναι συγκλονιστικός. Εξίσου ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι λίγες ευρωπαϊκές χώρες αντιμετωπίζουν αυτό το έγκλημα τόσο σοβαρά όσο πρέπει, τόσο στη νομοθεσία όσο και στην πράξη.

Μόνο εννέα ευρωπαϊκές χώρες από τις 33 αναγνωρίζουν την απλή αλήθεια ότι το σεξ χωρίς συναίνεση είναι βιασμός (όταν υπολογίζονται χωριστά οι τρεις δικαιοδοσίες της Μεγάλης Βρετάνιας).

Τι μήνυμα στέλνει αυτό στους δράστες; Τι λέει αυτό στις κοινωνίες μας, όπου όσες έχουν επιζήσει μία σεξουαλική επίθεση εξακολουθούν να κατηγορούνται κατά κύριο λόγο οι ίδιες για αυτή;

Η έλλειψη νομικής αναγνώρισης ότι το μη συναινετικό σεξ είναι βιασμός τροφοδοτεί την αντίληψη ότι είναι δική μας ευθύνη ως γυναίκες να προστατευθούμε από βιασμό. Οι αντιλήψεις αυτές είναι επικίνδυνες και πρέπει να αλλάξουν.

Είναι στ’ «αλήθεια» βιασμός όταν δεν ξέρεις αν το άλλο άτομο συναινεί; Με νομικούς όρους πιθανότατα όχι, αλλά με βάση τις επιπτώσεις πάνω στο άτομο που χρησιμοποιείται σεξουαλικά, τη στιγμή που έχει παραλύσει από το φόβο, θα μπορούσε κάλλιστα να είναι. Το να πυροβολήσεις κάποιον κατά λάθος δεν είναι φόνος, αλλά αφήνει το θύμα εξίσου νεκρό.

Σε κάθε περίπτωση αυτή η ερώτηση θα έπρεπε να είναι άνευ σημασίας. Είτε το αν κάνεις σεξ με κάποιον που δεν το θέλει αλλά δεν εκφράζει αντιρρήσεις είναι βιασμός είτε όχι, είναι μάλλον ασέβεια και προς το άτομο αλλά κι προς την πράξη . Δεν είναι ότι υπάρχει περίπτωση το καλό σεξ να βγει ποτέ από μια κατάσταση όπου ένα εκ των δύο ατόμων είναι σιωπηλό και ακίνητο.

Χρειάζεται λίγη περισσότερη φινέτσα από μια απλή ερώτηση – χρειάζεται να ρωτήσεις με τέτοιο τρόπο που να είναι ξεκάθαρο ότι το «όχι» είναι μια αποδεκτή απάντηση και να έχεις την ευαισθησία να κατανοήσεις τις διαφορές ανάμεσα στο «…εντάξει» και στο «Ω ΝΑΙ» – αλλά ακόμα και χωρίς φινέτσα, απλά το να ρωτήσεις κάνει το 90% της διαφοράς.

Το πρόβλημα είναι πως οι γυναίκες πρέπει να βρίσκονται συνέχεια σε εγρήγορση, να προσέχουν τι φοράνε, που πηγαίνουν, με ποιούς πηγαίνουν, τι θα πιούν, πως θα φερθούν μην τυχόν και προκαλέσουν. Το θέμα δεν είναι να μάθουμε στ γυναίκες και στα κορίτσια πώς να προστατεύονται, αλλά να μάθουμε στα αγόρια από πολύ μικρα΄το νόημα της συναίνεσης, να τους μάθουμε το προφανές, οτι οι γυναίκες είναι άλλοι άνθρωποι, δεν είναι αντικείμενα ή τρόπαια και το σώμα τους δεν είναι κατάκτηση, δεν ανήκει σε κανέναν.Να μάθουμε πως αναπόσπαστο κομμάτι του σεξ είναι το «Ναι» και πως «Οχι» δεν σημαίνει «Πείσε με».