Ο Ματωμένος Μάης του 1936

Την περίοδο 1931-1936 το απεργιακό κίνημα στη χώρα μας βρίσκεται σε έξαρση, εξαιτίας της μεγάλης οικονομικής κρίσης, που ακολούθησε το Κραχ του 1929 και τη στάση πληρωμών της Ελλάδας το 1932. Το ΚΚΕ βρίσκεται σε τροχιά ανόδου η οποία χτυπιέται από το περίφημο ιδιώνυμο του Ελευθερίου Βενιζέλου. Οι απεργιακοί αγώνες έχουν πρωτόγνωρη μαζικότητα και συχνά καταλήγουν σε αιματηρές συγκρούσεις με την αστυνομία, με νεκρούς και τραυματίες. Ωστόσο η πρωτοπορία του ΚΚΕ και της ταξικής οργάνωσης στα σωματεία, είναι σε άνοδο. Οι εργατικές κινητοποιήσεις φθάνουν στην κορύφωσή τους τον Μάιο του 1936 στη Θεσσαλονίκη, με τη μεγάλη απεργία των καπνεργατών, που πνίγηκε στο αίμα από την κυβέρνηση Μεταξά.

Το προηγούμενο διάστημα, η καταστολή και οι διώξεις είχαν κλιμακωθεί από το αστικό κράτος εις βάρος του εργατικού κινήματος. Αναλυτικά όπως αναφέρει ο Ριζοσπάστης το 1936:

Το Γενάρη του ’36, σε ολόκληρη την Ελλάδα έγιναν 117 συλλήψεις, 18 φυλακίσεις, 37 εξορισμοί, 33 τραυματισμοί, 1 δολοφονία, 38 βασανισμοί, 13 απαγορεύσεις συνεδρίων και συγκεντρώσεων, 1 αστυνομική έρευνα, 4 διαλύσεις σωματείων και 3 κατασχέσεις.

Το Φλεβάρη έγιναν 129 συλλήψεις, 91 φυλακίσεις, 6 εξορισμοί, 23 τραυματισμοί, 2 δολοφονίες, 17 βασανισμοί, 3 απαγορεύσεις συνεδρίων και συγκεντρώσεων, 14 αστυνομικές έρευνες και 3 κατασχέσεις.

Το Μάρτη έγιναν 198 συλλήψεις, 225 φυλακίσεις, 12 εξορισμοί, 17 τραυματισμοί, 1 δολοφονία, 36 βασανισμοί, 5 απαγορεύσεις συνεδρίων και συγκεντρώσεων, 2 αστυνομικές έρευνες και 1 κατάσχεση.

Τον Απρίλη του ’36 έγιναν 198 συλλήψεις, 32 φυλακίσεις, 44 εξορισμοί, 35 τραυματισμοί, 1 δολοφονία, 34 βασανισμοί, 15 απαγορεύσεις συνεδρίων και συγκεντρώσεων, 19 αστυνομικές έρευνες και 470 κατασχέσεις. («Ριζοσπάστης» 21/4/1936.)

Οι καπνεργάτες της Θεσσαλονίκης, με την κάλυψη της «Πανελληνίου Καπνεργατικής Ομοσπονδίας» και την υποστήριξη της «Ενωτικής Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδος» (ΕΓΣΕΕ), όπου το ΚΚΕ ήταν πανίσχυρο, κατέβηκαν σε απεργία διαρκείας. Βασικό αίτημα των εργαζομένων ήταν η αύξηση του ημερομισθίου από τις 75 στις 135 δραχμές. Στις 29 Απριλίου οι καπνεργάτες ξεκίνησαν στη Θεσσαλονίκη τον απεργιακό τους αγώνα. Από τις πρώτες μέρες του Μαΐου οι απεργίες κορυφώθηκαν, με αποτέλεσμα το πρωί της 8ης Μαΐου η χωροφυλακή της Θεσσαλονίκης να εμποδίσει τους απεργούς διαδηλωτές να κατευθυνθούν στο διοικητήριο.

Η διείσδυση του ΚΚΕ σε άλλους κλάδους εργαζομένων, προκάλεσε ένα συντονισμένο κύμα αντίδρασης με αποτέλεσμα το ίδιο βράδυ να ξεκινήσουν 24ωρη απεργία οι σιδηροδρομικοί, οι αυτοκινητιστές, οι τροχιοδρομικοί, οι εργαζόμενοι στον ηλεκτρικό. Η κυβέρνηση του Ιωάννη Μεταξά απαντάει με πολιτικές επιστρατεύσεις ενώ έθεσε σε ετοιμότητα το Γ’ Σώμα στρατού. Σε βοήθεια του Γ’ Σώματος Στρατού, που είχε αναλάβει και την αστυνόμευση της πόλης, έσπευσε ένα σύνταγμα πεζικού και μία μονάδα πυροβολικού από τη Λάρισα, ενώ στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης κατέπλευσαν τα αντιτορπιλικά «Κουντουριώτης», «Ύδρα», «Σπέτσαι» και «Ψαρά».

Στις 9 του μήνα, αρτεργάτες, λιμενεργάτες, βιομηχανικοί εργάτες, συνολικά 25.000 προχωρούν στην απεργία ενώ καταστηματάρχες κλείνουν τα μαγαζιά τους. Όταν οι απεργοί επιχείρησαν να πλησιάσουν στο διοικητήριο, οι χωροφύλακας ανοίγουν με αποτέλεσμα να ακολουθήσει σκηνικό πολέμου. 12 νεκροί διαδηλωτές και 280 τραυματίες. Ουσιαστικά εκείνη τη μέρα, ο εξαγριωμένος λαός ήλεγχε τη Θεσσαλονίκη ενώ την επόμενη στις 10 Μαΐου 250.000 πολίτες συμμετείχαν στη νεκρική πομπή. Ακολούθησε απεργία στις 13 Μαΐου, ενώ σχεδόν όλα τα αιτήματα των απεργών έγιναν δεκτά.

Από τη μεγάλη διαδήλωση διαμαρτυρίας στην πλατεία Ελευθερίας για την άγρια δολοφονία των εργατών

Ο πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς προσπάθησε από την αρχή να ρίξει την ευθύνη των αιματηρών επεισοδίων στους κομμουνιστές και τους απεργούς. Σχεδόν στο σύνολό του, ο αστικός πολιτικός κόσμος θεώρησε υπεύθυνη τη Χωροφυλακή, αλλά δεν τόλμησε να ρίξει τον Μεταξά, όπως ζητούσε το ΚΚΕ, γεγονός που θα έχει ολέθριες συνέπειες για το κοινοβουλευτικό καθεστώς λίαν συντόμως, με την ανακήρυξη της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου.

Τα συνδικαλιστικά στελέχη – και στελέχη του ΚΚΕ που φυλακίστηκαν ή εξορίστηκαν ήταν -ο Ζαφείρης Βεκίδης, πρόεδρος του Ενωτικού Εργατικού Κέντρου, Δημήτρης Κωνσταντινίδης, πρόεδρος Τροχιοδρομικών, Χαράλαμπος Μελανεφίδης, πρόεδρος Ενωτικής Επιτροπής Καπνεργατών, Σάββας Σαββόπουλος, πρόεδρος Σωματείου Κλινοποιών, Νίκος Μανέκας, πρόεδρος Αυτοκινητιστών, Αδάμ Μουζενίδης, Ανδρέας Αξαρλής, καθώς και άλλοι συνδικαλιστές, οδηγούνται εξόριστοι στον Αη Στράτη και αλλού. Νεκροί έπεσαν οι: Αναστασία Καρανικόλα (28 ετών), καπνεργάτρια, Δημήτρης Λαϊνάς (17 ετών), τσαγκάρης, Σαλβατόρ Μασαράνο (19 ετών) υπάλληλος, Ευθύμιος Αδαμαντίου (18 ετών), τσαγκάρης, Τάσος Τούσης (27 ετών) οδηγός, Ίντο Σεντόρ (22 ετών) επινικελωτής, Ευάγγελος Χολής (32 ετών) καπνεργάτης, Γιάννης Πανόπουλος (23 ετών) λαστιχάς, Δημήτρης Αγλαμίδης (25 ετών) σιδεράς.

Στις 8 Ιουνίου 1936, δημοσιεύεται ο »Επιτάφιος» του Γιάννη Ρίτσου, αναφερόμενο στα γεγονότα της μεγάλης εξέγερσης των εργαζομένων στη Θεσσαλονίκη. Τα 10.000 χιλιάδες αντίτυπα (αριθμός ρεκόρ για την εποχή) που κυκλοφόρησαν, από το εκδοτικό του Ριζοσπάστη, είχαν σχεδόν εξαντληθεί.  Όμως όταν ανακηρύχθηκε δικτάτορας ο Ιωάννης Μεταξάς, κάηκαν τα τελευταία 250 εναπομείναντα αντίτυπα, μαζί με πολλά άλλα συγγράμματα, στους Στύλους του Ολυμπίου Διός. Η οριστική μορφή του ποιήματος, εκδόθηκε 20 χρόνια αργότερα, το 1956, η οποία περιλαμβάνει και τα 20 άσματα του Επιταφίου. Η χαρακτηριστική φωτογραφία, με τη μάνα που θρηνεί το νεκρό γιο της κατά τη διάρκεια της εξέγερσης, ενέπνευσε το μεγάλο ποιητή.

Το πρώτο μέρος λοιπόν του Επιτάφιου, ξεκινάει με τη μάνα, που διαπιστώνει πως ο γιος της είναι νεκρός:

«Γιέ μου, σπλάχνο τῶν σπλάχνων μου, καρδούλα τῆς καρδιᾶς μου,

πουλάκι τῆς φτωχιᾶς αὐλῆς, ἀνθὲ τῆς ἐρημιᾶς μου,
πῶς κλείσαν τὰ ματάκια σου καὶ δὲ θωρεῖς ποὺ κλαίω

καὶ δὲ σαλεύεις, δὲ γρικᾷς τὰ ποὺ πικρὰ σοῦ λέω;»

 

Πηγές – Βιβλιογραφία

»Ο ματωμένος Μάης του ’36 στη Θεσσαλονίκη», Ριζοσπάστης, Κυριακή 30 Απριλίου 2006, σελ.11

«Ο ηρωικός Μάης της Θεσσαλονίκης του ’36 – χρονικό», εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή

Χρονικό του 20ου αιώνα, εκδόσεις Δομική