Η απειλή του ανεξέλεγκτου ατομικισμού- Του Αποστόλη Σερέτη

Ένα από τα φαινόμενα που αναπόφευκτα συνδέονται με τη κοινωνική και πολιτική κατάσταση που βιώνουμε, είναι η επικράτηση ενός ανθρωπότυπου, στο οποίο κυρίαρχο μοντέλο ζωής είναι ο υπέρμετρος ατομικισμός. Αυτό ίσως είναι κάτι που μπορεί να εξηγήσει τη στάση αρκετών σύγχρονων ανθρώπων. Η έννοια του ατομικισμού ωστόσο, είναι εφικτό να ορισθεί από διαφορετικό πρίσμα ενώ η απειλή της εξάπλωσης του φαινομένου, εξαρτάται από διαφορετικές ερμηνείες και πως αυτός εφαρμόζεται στη κοινωνία. Τι σημαίνει όμως ανεξέλεγκτος ατομικισμός και γιατί αυτός συνθλίβει τη σύγχρονη κοινωνία;

Αρχικά, κάτι το οποίο είναι πασιφανές γύρω μας, είναι πως η επικράτηση του ατομικισμού στο σύγχρονο άνθρωπο, εξαπλώνεται σε τέτοιο βαθμό, όπου προκαλεί τη διάβρωση της κοινωνικής συνοχής. Πολιτικοί τονίζουν το ατομικό για να διαλύσουν το συλλογικό, καθώς αυτό απειλεί την εξουσία της οικονομικής ελίτ διότι προκαλεί μαζική αντίδραση σε μία κοινωνικοοικονομική και πολιτική κατάσταση. Ο ανεξέλεγκτος ατομικισμός παρατηρείται πως οδηγεί στη διάσπαση κοινωνικών δεσμών, στη δημιουργία κοινωνικών υποσυνόλων, μέχρι μονάδων και προκαλεί έλλειψη αλληλεγγύης μεταξύ των ατόμων.  Αυτό έχει οδηγήσει σε μια κοινωνία όπου οι άνθρωποι δίνουν προτεραιότητα στα δικά τους συμφέροντα, βάζουν τα πάντα πάνω από το κοινό καλό, οδηγώντας ενδεχομένως σε κοινωνικό κατακερματισμό και ατέρμονες συγκρούσεις και διασπάσεις εντός της κοινωνίας. Προσοχή. Είναι άλλο πράγμα η ατομική ελευθερία, η δυνατότητα έκφρασης και επιλογών του ατόμου. Όμως είναι ορατές πλέον οι επιπτώσεις του να καθορίζεται η ζωή και οι επιλογές ενός ατόμου, αποκλειστικά και μόνο βάσει των δικών του συμφερόντων.

Τα φαινόμενα της ανισότητας και της αδικίας, δεν αποτελούν φυσικό φαινόμενο όπως η βροχή, ο σεισμός και άλλα. Δημιουργούνται μέσα από τη δημιουργία συγκεκριμένων θεσμών, οικονομικών συστημάτων που ο άνθρωπος έχει επινοήσει για τη λειτουργία της κοινωνίας. Ο ανεξέλεγκτος ατομικισμός έχει τη δύναμη όπως βλέπουμε, να επιδεινώνει τις υπάρχουσες ανισότητες μέσα στην καπιταλιστική κοινωνία. Πως;  Τα άτομα επικεντρώνονται αποκλειστικά και μόνο στη δική τους επιτυχία και ευημερία, με κάθε κόστος, κόντρα σε κάθε ηθική, θεωρώντας την αξιοπρέπεια κάτι παρωχημένο. Ο ατομικισμός οδηγεί στην παραμέληση άλλων ατόμων που είχαν λιγότερη τύχη ή βρίσκονταν σε χειρότερη ταξικά οικονομική θέση. Αυτή η στάση ζωής, είναι το πρότυπο που μία ολόκληρη βιομηχανία προωθεί. Την ίδια στιγμή που επικρατεί η λογική του »ΕΓΩ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΟ ΕΜΕΙΣ», διαιωνίζεται η συστημική αδικία και εμποδίζονται προσπάθειες να αντιμετωπιστούν οι κοινωνικές ανισότητες, πολλές φορές χωρίς καν να χρειαστεί η εξουσία να αξιοποιήσει κατασταλτικούς μηχανισμούς, αφού η κοινωνία δεν υφίσταται ως συλλογικό υποκείμενο, τη θέση της έχουν πάρει μονάδες όπου κάποιοι λίγοι πετυχαίνουν το όνειρο της επιτυχίας και όλοι οι άλλοι είναι »ηλίθιοι, αποτυχημένοι, τεμπέληδες» και όταν αντιδρούν στην αδικία, ενίοτε αποκαλούνται και »αλήτες». Έτσι η κοινωνία του ΕΓΩ, διαμελισμένη ως είναι, απομονώνει και περιθωριοποιεί τις φωνές αντίδρασης ή τις θεωρεί και »ξεπερασμένες γκρινιάρικες φωνές».

Επιπροσθέτως, η ανθρωπότητα, επιβίωσε γιατί έμαθε να λειτουργεί ως κοινότητα. Οι άνθρωποι επιβίωσαν και εξελίχθηκαν, μέσα από τη συνεργασία και τη συμβίωση, δημιουργώντας τη κοινωνία, τον πολιτισμό. Η εξάπλωση του ατομικισμού ως πρότυπου ζωής που φυτεύει η οικονομική ελίτ και οι υπάλληλοι της πολιτικοί, μειώνει την αίσθηση της κοινότητας στους ανθρώπους. Οι έντονες ατομικιστικές τάσεις μπορεί να διαβρώσουν την αίσθηση της κοινότητας και την κοινή συλλογική ευθύνη και δράση. Η κοινοτική συμμετοχή και συνεργασία είναι ουσιαστικής σημασίας για την αντιμετώπιση συλλογικών προκλήσεων και την ενίσχυση της αίσθησης του ανήκειν. Ο υπερβολικός ατομικισμός υπονομεύει το πνεύμα της συλλογικής δράσης και εμποδίζει την ικανότητα συνεργασίας για την επίτευξη κοινών στόχων, με το άτομο να χαρακτηρίζει ανώφελο, ανούσιο, ξεπερασμένο, μίζερο οτιδήποτε συλλογικό. Αυτό δουλεύτηκε σε έναν άνευ προηγουμένου πόλεμου ιδεών μέσω από τα ΜΜΕ, κινηματογράφο, πρότυπα ζωής κτλπ ειδικότερα τα τελευταία 15 χρόνια.

Η θεμελίωση του ακραίου ατομικισμού, ως το βασικό πρότυπο της σύγχρονης κοινωνίας, έχει οδηγήσει σε απώλεια της συμπόνιας και της ενσυναίσθησης. Ο ιδεαλισμός, ρομαντισμός, οι κοινωνικές ευαισθησίες, θεωρούνται αδυναμία ενώ ο ατομικισμός, όταν φτάσει στα άκρα, μειώνει τη σημασία της ενσυναίσθησης και της συμπόνιας προς τους άλλους συνανθρώπους. Ένα γεγονός, όπως άστεγοι άνθρωποι, ανεργία, αύξηση της φτώχειας, εργατικά ατυχήματα, διάλυση των σχέσεων, καταπάτηση της αξιοπρέπειας, είναι ξένα στον ατομικιστή άνθρωπο γιατί πολύ απλά δεν τον αφορούν μέχρι νομοτελειακά να φτάσει το κακό στη δική του πόρτα, φέρνοντας το άτομο σε καταστάσεις που θα αντιμετωπίσει μόνο του καθώς δεν θα έχει μείνει κάποιος άλλος γύρω του να τον βοηθήσει.  Έτσι έχει δημιουργηθεί μία κοινωνία που εκτιμά μόνο τα ατομικά επιτεύγματα και τα τοποθετεί πάνω από όλα, παραμελώντας για τις ανάγκες και την ευημερία εκείνων που είναι λιγότερο τυχεροί ή περιθωριοποιημένοι. Αυτό οδηγεί σε έλλειψη δομών κοινωνικής υποστήριξης και μειωμένη ενσυναίσθηση προς τους αγώνες των άλλων ανθρώπων, δημιουργώντας ομάδες μερικών δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων να παλεύουν για δικαιώματα που θα απολαμβάνει όλη η κοινωνία και για βελτίωση της ζωής, αποδυναμώνοντας τους κοινωνικούς αγώνες για κάτι καλύτερο.

Ο ανεξέλεγκτος ατομικισμός αφού πλέον έχει γίνει διάχυτος, οδηγεί σε αυξημένα συναισθήματα αποξένωσης μεταξύ των ανθρώπων. Σε μια κοινωνία όπου ο καθένας επικεντρώνεται πρωτίστως στους ατομικούς του στόχους και τα επιτεύγματά του, μπορεί να υπάρχει έλλειψη ουσιαστικών σχέσεων και σε μία δύσκολη κατάσταση που θα στοχεύσει το σύνολο των ανθρώπων, όπως για παράδειγμα η απόφαση για αύξηση φορολογίας, η διάλυση της δημόσιας υγείας, η αδυναμία πολλών να μην μπορούν να σπουδάσουν, θα βρει τη κοινωνία διασπασμένη σε μονάδες, παραπλανημένη από εικονικές ανάγκες και ανέτοιμη να απαντήσει συλλογικά απέναντι στην εξουσία που υποβαθμίζει τη ζωή των πολιτών.

Συμπερασματικά, σε καμία περίπτωση δεν επισημαίνεται πως το να φροντίζεις τον εαυτό σου, να έχεις στόχους, όνειρα, να θες να εξελιχθείς, να γίνεις η καλύτερη εκδοχή του εαυτού σου, είναι κάτι για το οποίο κάποιος πρέπει να ντρέπεται. Αντιθέτως. Επιβάλλεται να δουλέψουμε όλοι με τον εαυτό μας και να γίνουμε η καλύτερη εκδοχή μας σε κάθε πεδίο της ζωής μας. Η προσωπική αυτονομία, η δημιουργικότητα, η διαφορετικότητα και η εξέλιξη ενός ατόμου, ίσα ίσα μόνο καλό κάνει και στο σύνολο. Ωστόσο στη σύγχρονη κοινωνία του ανεξέλεγκτου ατομικισμού, εντοπίζονται προβλήματα σε θέματα εργασίας, δικαιωμάτων, πολιτικών ελευθεριών, κοινωνικής ευημερίας, αντίδρασης στη καταπίεση, καταπάτηση κάθε μορφής αξιοπρέπειας μέχρι και σε πιο προσωπικά ζητήματα όπως οι ερωτικές και φιλικές σχέσεις. Όλα αυτά μαζί, δημιουργούν προκλήσεις για τη κοινωνική συνοχή. Είναι ζήτημα ζωής και θανάτου, να δημιουργηθούν μοντέλα και πρότυπα τα οποία θα επιφέρουν την εξισορρόπηση των ατομικών δικαιωμάτων και φιλοδοξιών με τις ανάγκες της κοινότητας. Αυτό από μόνο του θα φέρει κόσμο ξανά στους δρόμους, το συλλογικό θα επανέλθει στο προσκήνιο και το μόνο που θα προκύψει από αυτή τη κατάσταση, είναι αγώνες του συνόλου με βασική κατεύθυνση την επίτευξη μιας πιο υγιούς και ευημερούσας κοινωνίας και πιο αληθινών σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων. Η συλλογική συνείδηση δολοφονείται καθημερινά, η συλλογική δράση διαλύεται, η αντίδραση περιθωριοποιείται και το εγώ που ριζώνεται βαθιά μέσα μας, διαλύει το εμείς, τις ανθρώπινες σχέσεις, την εξέλιξη και την πρόοδο του πολιτισμού.