Γιατί χτυπούν με λύσσα τα Εξάρχεια; Της Νίνας Γεωργιάδου

Όταν ο Βαυαρός μπούλης, Όθωνας, στέφθηκε βασιλιάς μιας χώρας που αγνοούσε κι οι αγωνιστές της, όσοι είχαν επιζήσει, ζητιάνευαν ή φυλακίζονταν, μάστορες και καλφάδες ήρθαν απ τις Κυκλάδες και την Ήπειρο, για να του χτίσουν το παλάτι.
Πολλοί εγκαταστάθηκαν σε μια περιοχή, που καθώς ήταν… μακριά απ τα σκαριά των ανακτόρων, ονομάστηκε Προάστιον.
Μαζεύτηκαν εκεί και αγγειοπλάστες αφού το νταμάρι στον κοντινό λόφο (Στρέφη) έδινε και κοκκινόχωμα που στροβιλιζόταν στον τροχό κι έβγαζε πιθάρια. Η περιοχή βαφτίστηκε απ τον εργατόκοσμο Πιθαράδικα.

Όταν οι καλφάδες έχτισαν το Πανεπιστήμιο, τα Πιθαράδικα γέμισαν σπουδαστές, καθηγητές, ποιητές, συγγραφείς, τυπογράφους και κάθε λογής διανοούμενους.  Τα αγγειοπλαστεία συνυπήρχαν πια με βιβλιοπωλεία, παντοπωλεία, μανάβικα και υφασματεμπορικά.
Ήταν η εποχή που οι νέοι κυκλοφορούσαν με εισαγόμενα λευκά καπέλα . Οι φοιτητές της εποχής βίωναν τη βαυαρική καταπίεση και θέλησαν να εκφράσουν την αντίθεση τους στην εισαγωγή «ξενόφερτων» καπέλων και στη στυλιζαρισμένη εμφάνιση. Αντικατέστησαν λοιπόν τα λευκά καπέλα με ψαθάκια από τη Σίφνο, που ήταν απλά, φτηνά, ντόπιας παραγωγής και παρεπεμπαν στα καπέλα που φορούσαν στην Ιταλία οι εξεγερμένοι του Γαριβάλδη. Έτσι, οι φοιτητές με τα ψαθάκια, που σιχάθηκαν τη βαυαρική αποικιοκρατία, ονομάστηκαν Γαριβαλδινοι και οι συντηρητικοί παλατιανοί των άσπρων καπέλων, Αυστριακοί.
Οι εισαγωγείς των λευκών καπέλων είδαν να μειώνονται τα κέρδη και στις 11 Μαΐου 1859, που Γαριβαλδινοι, Αυστριακοί και ντροπαλαί δεσποσύναι έκαναν βόλτες στο Πεδίον του Άρεως, έστειλαν υπαλλήλους με ξεχαρβαλωμενα ψαθάκια κι άλλα σε σχήμα και μέγεθος περιπαικτικό, να κατατροπώσουν την αιτία του μειωμένου μπεζαχτα.
Έτσι ξεκίνησαν τα Σκιαδικά, που εξαπλώθηκαν στα γύρω Πιθαραδικα κι έμειναν στην ιστορία για τη βαρβαρότητα των χωροφυλάκων αλλά και ως η πρώτη εξέγερση, που τρία χρόνια μετά θα έστελνε τον Όθωνα από κει που ήρθε.
Αρχηγός της χωροφυλακής ήταν ο Κωσταντίνος Δημητριάδης, που είχε πρόσφατα απαρνηθεί τη φουστανέλα, είχε εκλεγεί βουλευτής με νοθεία και είχε χοντρύνει τα μπαστούνια των χωροφυλάκων σε ρόπαλα, που πάνω τους έγραφαν, » η ισχύς του νόμου».
Ο Εντμον Αμπου γράφει εκείνη την εποχή, «τους υφιστάμενους του αρχηγού της χωροφυλακής, κανείς δεν θα ήθελε να τους συναντήσει στη γωνία ενός δάσους». Τόσο τρόμο προκαλούσαν από τότε οι «προστασίας του πολίτη»
Τα Σκιαδικα πνίγονται σε μια άγρια καταστολή. Τα Πιθαραδικα συνεχίζουν να πυκνοκατοικούνται και περίπου μια εικοσαετία μετά τα Σκιαδικά, έρχεται από την Κόνιτσα ο Βασίλειος Έξαρχος και ανοίγει ένα μεγάλο εμπορικό, με όλα τα καλά. Λάδια, κρασιά και ηπειρώτικα τυριά, πάστες ρέγγες και υφάσματα. Η περιοχή γίνεται διάσημη χάρη στο μεγαλομπακαλικο, γωνία Θεμιστοκλέους και Σόλωνος και παίρνει το όνομα του .  Το Προάστιον που έγινε Πιθαράδικο, όλοι το ξέρουν τώρα ως Εξάρχεια.

Φτάνουμε στο ντροπιαστικό ελληνοτουρκικο πόλεμο και η έξαρση του εθνικισμού είναι τέτοια, που συμπαρασύρει το φοιτητόκοσμο στα Ευαγγελικά.  1901, Νοέμβρης. Στην περιοχή γύρω απ το Πανεπιστήμιο και στα Εξάρχεια, πορείες, ξύλο, συλλήψεις και νεκροί γιατί ο υπερεθνικισμος είναι τύφλα και «βλέπει» στη μετάφραση του Ευαγγελίου στη δημοτική, τον «σλαβικό κίνδυνο»
Τα Ευαγγελικά τελειώνουν, με 8 ή 11 νεκρούς.
Μέσα στη δίνη των εξεγέρσεων και του μεσοπολεμου γεννιούνται και μετακομίζουν στο μεταξύ ποιητές και οι συλλογές τους τυπώνονται στα τυπογραφεία των Εξαρχείων
Στη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής, το Χημείο στη Σόλωνος φιλοξενεί στα υπόγεια του, ένα πολύτιμο ασύρματο. Η Εθνική Αντίσταση κάνει τις ταράτσες, στα Εξάρχεια, προμαχώνες. Στην Μπλε Πολυκατοικία, που στεγάζονταν οι πράκτορες του Μίδα, ο ΕΛΑΣ εγκαθιστά βαρύ οπλισμό. Είναι η ίδια πολυκατοικία στην οποία μετά έμειναν η Βέμπο, ο Αλέκος Σακελλάριος, ο Δημήτρης Μυράτ, ο Χορν.

Στα Εξάρχεια πάντα συνυπάρχει η εξέγερση με τη διανόηση
Το 1973 άλλη μια ταράτσα της περιοχής σφραγίζεται από μια εξέγερση. Η ταράτσα της Νομικής.
Λίγους μήνες μετά, το Νοέμβρη του 1973 και λίγα στενά πιο κάτω, η εξέγερση του Πολυτεχνείου σημαδεύει ανεξίτηλα τη σύγχρονη ιστορία. Πάλι στα Εξάρχεια, στη Στουρνάρη, ο φονιάς Ντερτιλής σηκώνει το όπλο, σημαδεύει και δολοφονεί τον εικοσάχρονο φοιτητή Δημήτρη Μυρογιάννη.
Την Πρωτομαγιά του 1976, η ανακοίνωση για το χαμό του Παναγούλη στο συγκεντρωμενο πλήθος στο Πεδίο του Άρεως σημαίνει συναγερμό. Ο κόσμος ανεβαίνει προς τη Βουλή και δυνάμεις καταστολής με αύρες, χτυπάνε άγρια τους διαδηλωτές.
Όλοι οι δρόμοι των Εξαρχείων θολώνουν με καπνογόνα και οι διαδηλωτές πνίγονται στα δακρυγόνα.
Στα ίδια στενά, το Νοέμβρη του 1985, στην επέτειο του Πολυτεχνείου, ο αστυνομικός Μελιστας σηκώνει το όπλο και δολοφονεί τον 15χρονο Καλτεζά.
Οι δρόμοι των Εξαρχείων φιλοξενούν για πολύ καιρό μαζικές διαδηλώσεις οργής.
Το Δεκέμβρη του 2008, πάλι στα Εξάρχεια, ο 15χρονος μαθητής Αλέξης Γρηγορόπουλος πέφτει νεκρός από σφαίρα του «ειδικού φρουρού», Κορκονέα.
Από τότε μέχρι σήμερα, η συνοικία που έζησε τη φονική βια των αστυνομικών και τον άδικο θάνατο νέων ανθρώπων, διασχίζεται από πρεζεμπορους που ποτέ δεν συλλαμβάνονται, διαπομπεύεται από δημοσιογραφισκους εντεταλμένης υπηρεσίας βοθροκαναλων και γίνεται καταφύγιο κυνηγημένων ανθρώπων, προσφύγων, μεταναστών, εξεγερμένων γιατί είναι μια συνοικία με ψηλό δείκτη αλληλεγγύης.
Οι ήχοι στα Εξάρχεια είναι ένα μίγμα από συνθήματα σε πορείες, ποδοβολητά ΜΑΤατζηδων, μηχανές τυπογραφείων, απαγγελίες ποιημάτων, την κιθάρα του Ασιμου και τραγούδια σε μαγέρικα.
Είναι τόσο το άδικο αίμα που έχουν πιει οι δρόμοι αυτής της συνοικίας, ώστε σε όποια γωνία κι αν αφήσεις ένα κόκκινο γαρύφαλλο, θα ναι στη μνήμη…
Τα Εξάρχεια είναι η σύγχρονη ιστορία αυτού του τόπου σε μια πολύτιμη συμπύκνωση.
Είναι το Καρτιε Λατέν της Αθήνας που επιμένει να βγάζει ποιητές, αλληλέγγυους, βιβλία, μουσικές κι εξεγερμένους.
Η άγρια καταστολή και η διαπόμπευση θέλει τα Εξάρχεια ξεπουλημένα μπιτ παρά στους νεογιαπηδες, τους δρόμους αποστειρωμένους από το άδικο αίμα, την ιστορία του τόπου αποστειρωμένη από την εξέγερση και όλους εμάς με βαριά ιστορική και κοινωνική άνοια.