Το πραξικόπημα της Χούντας ενάντια στο Μακάριο και η εισβολή της Τουρκίας

Στις 15 Ιουλίου 1974, πραγματοποιείται το πραξικόπημα της στρατιωτικής δικτατορίας, της Χούντας των Αθηνών με αρχηγό τον Ιωαννίδη, ενάντια στον Μακάριο στη Κύπρο, ανοίγοντας το δρόμο στην επέμβαση της Τουρκίας, κάτι που προκάλεσε και τη διχοτόμηση της Μεγαλονήσου και ένα ιστορικοπολιτικό ζήτημα, που μέχρι τις ημέρες δεν έχει επιλυθεί καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ, επιτρέπουν ή ανέχονται για τους ευρύτερους σχεδιασμούς τους, την παρουσία κατοχικών στρατευμάτων σε κράτος μέλος της συμμαχίας τους.

Οι σχέσεις της ελληνικής χούντας και ιδιαίτερα του ισχυρού άνδρα της ταξιάρχου Δημητρίου Ιωαννίδη με τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο ήταν ιδιαίτερα τεταμένες. Ο Ιωαννίδης πίστευε ότι ο Μακάριος είχε απεμπολήσει την «Ένωση», ήταν φιλοκομμουνιστής και φοβόταν τις θέσεις του. Από τον Απρίλιο του 1974 οργάνωνε το σχέδιο για την ανατροπή του. Στην Κύπρο, απλώς είχαν ληφθεί έκτακτα μέτρα για την προστασία παραγόντων της δημόσιας ζωής, λόγω και της δραστηριότητας της φιλοχουντικής και εθνικιστικής ΕΟΚΑ Β’. Στις αρχές Ιουλίου σε σύσκεψη των στρατιωτικών στην Αθήνα αποφασίστηκε η ανατροπή του Μακαρίου. Ως στόχοι ορίστηκαν το Προεδρικό Μέγαρο, οι εγκαταστάσεις του ΡΙΚ και της ΑΤΗΚ (Αρχή Τηλεπικοινωνιών Κύπρου), το Αρχηγείο της Αστυνομίας, το Αρχιεπισκοπικό Μέγαρο, το αεροδρόμιο Λευκωσίας και οι αστυνομικοί σταθμοί, στα κρατητήρια των οποίων βρίσκονταν φυλακισμένα μέλη της ΕΟΚΑ Β΄.Το ΡΙΚ, η ΑΤΗΚ και το Αρχηγείο της Αστυνομίας καταλήφθηκαν εύκολα. Παράλληλα λόχος της ΕΛΔΥΚ κατέλαβε το Αεροδρόμιο Λευκωσίας.

Στο Αρχιεπισκοπικό Μέγαρο οχυρώθηκαν φανατικοί οπαδοί του Μακαρίου και ισχυρή δύναμη της Προεδρικής Φρουράς. Μετά από πολύωρη μάχη ωστόσο και αυτός ο στόχος υπέκυψε στην πίεση των επιτιθέμενων. Η 31 Μοίρα Καταδρομών επιτέθηκε με σφοδρότητα στο στρατόπεδο του «Εφεδρικού Σώματος». Επρόκειτο για άριστα εξοπλισμένο παραστρατιωτικό σώμα, απόλυτα πιστό στον Μακάριο. Μετά από αιματηρή μάχη οι καταδρομείς επικράτησαν. Το απόγευμα της 15ης Ιουλίου το πραξικόπημα είχε υπερισχύσει πλήρως στη Λευκωσία. Στη Λεμεσό ωστόσο μονάδες της Εθνικής Φρουράς είχαν εμπλακεί σε σκληρότατο αγώνα με τμήματα του «Εφεδρικού» και Κύπριους αστυνομικούς. Ταυτόχρονα δύναμη 1.800 περίπου μακαριακών κινήθηκε από την Πάφο προς ενίσχυση των μαχόμενων στη Λεμεσό. Αφού ανέτρεψαν την αντίσταση μελών της ΕΟΚΑ Β΄ στο χωριό Ύψωνας, λίγα χιλιόμετρα δυτικά της Λεμεσού, οι μακαριακές δυνάμεις επιχείρησαν είσοδο στην πόλη. Ακολούθησαν σφοδρές οδομαχίες με άνδρες της Εθνικής Φρουράς και της ΕΟΚΑ Β΄. Επρόκειτο για την πλέον πολύνεκρη μάχη του πραξικοπήματος με περισσότερους από 50 νεκρούς. Μέχρι το πρωί της 16ης Ιουλίου όλη η Κύπρος βρισκόταν υπό τον έλεγχο των πραξικοπηματιών. Το τίμημα του πραξικοπήματος ήταν βαρύ. Οι νεκροί από την αδελφοκτόνα διαμάχη έφθασαν τους 450.

Ο Μακάριος, αφού διανυκτέρευσε στο στρατόπεδο της ειρηνευτικής δύναμης του ΟΗΕ στην Πάφο. Στην Άγκυρα συνήλθε το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας με αφορμή την κατάσταση στην Κύπρο. Οι στρατιωτικοί διαβεβαίωσαν τον πρωθυπουργό Μπουλέντ Ετσεβίτ ότι θα είναι έτοιμοι για απόβαση στην Κύπρο μέσα σε πέντε ημέρες. Η Μεγάλη Βρετανία τήρησε επιφυλακτική στάση και συνέστησε «αυτοσυγκράτηση» ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες ζήτησαν την υποστήριξη της ανεξαρτησίας της Κύπρου και κάλεσαν όλα τα κράτη να πράξουν το ίδιο.Οι Τουρκοκύπριοι παρέμειναν απαθείς, ενώ η Τουρκία έθεσε τις στρατιωτικές δυνάμεις της σε επιφυλακή, γιατί όπως δηλώθηκε ανετράπη η συνταγματική τάξη στο νησί. Στην Άγκυρα συνήλθε το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας με αφορμή την κατάσταση στην Κύπρο. Οι στρατιωτικοί διαβεβαίωσαν τον πρωθυπουργό Μπουλέντ Ετσεβίτ ότι θα είναι έτοιμοι για απόβαση στην Κύπρο μέσα σε πέντε ημέρες, με την επιχείρηση του Αττίλα 1 στις 20 Ιουλίου. Και κάπως έτσι ξεκίνησε μία μαύρη σελίδα της ιστορίας της Κύπρου, που άφησε πίσω της πάνω από 200.000 Ελληνοκύπριους πρόσφυγες που εγκατέλειψαν τα σπίτια τους, εκατοντάδες αδικοχαμένους φαντάρους και μία Χούντα που έκανε αυτό για το οποίο εξαρχής προοριζόταν. Στο παρακάτω βίντεο, ακολουθεί το διάγγελμα του Αρχιεπίσκοπου Μακάριου μετά το πραξικόπημα.