5 ταινίες αντίδοτα βαρεμάρας (και όχι μόνο) – Της Κατερίνας Δήμτσα

Λόγοι που με ώθησαν στο παρακάτω άρθρο:

Πρώτον, η καραντίνα. Και οι ταινίες είναι ένας από τους καλύτερους τρόπους να περάσεις την ώρα σου, όχι απλά σκοτώνοντάς τη, αλλά κερδίζοντας νέες σκέψεις, εικόνες, προβληματισμούς. Δεύτερον, μια καλή ταινία, είναι πάντα μια καλή ταινία. Τρίτον και κυριότερον, το έγραψα σε μια έσχατη προσπάθεια να πείσω τους φίλους που εδώ και καιρό τις έχω προτείνει, και μ’ έχουν επιεικώς γραμμένη ως προς τις προτάσεις μου, να στρωθούν επιτέλους και να τις δουν.

 

También la lluvia/ Even the Rain (2010) του  Icíar Bollain

Ας μην κοροϊδευόμαστε: είδα την ταινία για πρώτη φορά επειδή είχα αποφασίσει να δω ό,τι έχει κάνει ο Gael Garcia Bernal, αφού, εντάξει, μια μέρα θα τον παντρευτώ και δε γίνεται να μην έχω δει τα άπαντα από την φιλμογραφία του συζύγου μου. Εφόσον κατάφερα να συνεπαρθώ περισσότερο από την πλοκή, παρά από τη φάτσα του αγαπημένου μου, μιλάμε για μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ιστορία.

Η ακανόνιστα πολιτική ταινία του Icíar Bollain λοιπόν, ξετυλίγει στην οθόνη ευσταθείς παραλληλισμούς μεταξύ του ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού πριν από πέντε αιώνες και της σύγχρονης παγκοσμιοποίησης. Έρεισμα των συγκρίσεων; Η αποικιοκρατική εκμετάλλευση. Παρακολουθούμε την ιστορία ενός κινηματογραφικού συνεργείου που ταξιδεύει στην Κοτσαμπάμπα της Βολιβίας και βρίσκεται απροσδόκητα στη μέση της κρίσης του τόπου το 2000. Έχουμε λοιπόν έναν εγκιβωτισμό μιας ταινίας, τα γυρίσματα της οποίας παρακολουθούμε, μέσα στην ταινία μας (ένας εξαιρετικά ευφυής τρόπος προώθησης της δράσης, που αν και ακούγεται κουβάρι δεν μπερδεύει καθόλου το θεατή, πιστέψτε με). Οι σκηνοθέτες, οι παραγωγοί και οι ηθοποιοί ήρωες αντιμετωπίζουν σοβαρά ηθικά διλήμματα καθώς αγωνίζονται να συνεχίσουν το έργο τους ενώ η κοινωνία γύρω καταρρέει.

Συνολικά, η ταινία προσπαθεί να εκθέσει τη συνεχιζόμενη εκμετάλλευση των φτωχών σε χώρες της Λατινικής Αμερικής, που δεν έχουν αναπτυχθεί επαρκώς. Οι ντόπιοι της Βολιβίας έχουν μακρά ιστορία κακοποίησης και υποταγής κάτω από μια υψηλότερη πολιτική δύναμη και η χαμηλή κοινωνικοοικονομική τους κατάσταση καθιστά την καθημερινή ζωή έναν αγώνα για να επιβιώσουν.

Ψάχνοντας αργότερα το ιστορικό υπόβαθρο από το οποίο αντλεί η πλοκή, διάβασα για τον πόλεμο του νερού στην Cochabamba. Ειδικότερα, η Βολιβία κυβερνήθηκε από διάφορες στρατιωτικές δικτατορίες μέχρι το 1982, όταν αποκαταστάθηκε σε πολιτικό επίπεδο. Η προκύπτουσα οικονομική αστάθεια μέσα στα επόμενα 20 χρόνια υποχρέωσε την κυβέρνηση να ιδιωτικοποιήσει αρκετούς πόρους της χώρας για να διατηρήσει δάνεια από ξένους επενδυτές. Η ιδιωτικοποίηση της υδροδότησης το 2000 είχε ως αποτέλεσμα δραματική αύξηση των τιμών, η οποία έκανε για πολλούς πολίτες αδύνατον να αντέξουν οικονομικά το νερό.

[Δείτε τη. Αν δε σας ιντριγκάρει η πλοκή, δείτε τη για τον άντρα μου. Στο τέλος, θα σας κερδίσει κι εσάς η πλοκή.]

Persepolis (2007) των Vincent Paronnaud, Maejane Satrapi

To Persepolis είναι ένα κυρίως ασπρόμαυρο animation, βασισμένο στο αυτοβιογραφικό ομώνυμο μυθιστόρημα της Marjane Satrapi Οι δισδιάστατες απεικονίσεις προβάλλουν απλά και δυναμικά την ιστορία της Satrapi, στο πλαίσιο της ζωής της πριν και κατά τη διάρκεια της ισλαμικής ή ιρανικής επανάστασης, καθώς και της αιματηρής της μετάδοσης.

Όταν η ιστορία ξεκινάει, το 1978, οι δρόμοι της Τεχεράνης κατακλύζονται από μαζικές διαδηλώσεις και κραυγές διαμαρτυρίας για την αποκαθήλωση του Σάχη. Η οικογένεια της Marji, όπως πολλοί, είναι γεμάτη ελπίδα και χαρά με την προοπτική της πολιτικής αλλαγής. Όπως τονίζει ο πατέρας της βασικής ηρωίδας μας, «αυτό το καθεστώς είναι καταραμένο. Μια μέρα θα πέσει». Και η πτώση συμβαίνει. Ο Σάχ  εξορίζεται από το Ιράν τον Ιανουάριο του 1979 και ο Αγιατολάχ Χομεϊνί γίνεται ανώτατος ηγέτης.  Αλλά η νέα δημοκρατία που οι ήρωες ήλπιζαν δεν έρχεται.

Αντίθετα, η ιρανική κοινωνία κλείνεται στο καβούκι της όταν οι ισλαμιστές φονταμενταλιστές κερδίζουν την πλειοψηφία στο επόμενο δημοψήφισμα. Ένα θεοκρατικό κράτος, η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν, είναι εγκατεστημένο και μαζί του μια περίοδος βάναυσης καταπίεσης. Η σύλληψη και τα βασανιστήρια περίμεναν όσους αντιτάχθηκαν στη νέα τάξη. Τα δικαιώματα και οι ελευθερίες, ειδικά οι γυναικείες, περιορίστηκαν. Τα πανεπιστήμια “καθαρίστηκαν” από όποιους αντιφρονούντες. Οι εφημερίδες παρακολουθήθηκαν και έκλεισαν. Όπως εξηγεί η Marji, «Όλοι ζούσαμε στο φόβο». Βλέπουμε την ιστορία του Ιράν μέσω των ματιών της  Μarji – η εξέγερση ενός έθνους αντανακλάται στις εσωτερικές αλλαγές της. Η ταινία είναι πολύ υποκειμενική για να χαρακτηριστεί ντοκιμαντέρ, όμως είναι ένα έγγραφο μιας εποχής. Η πολιτική εξηγείται από την προσωπική εμπειρία και η ιστορία γίνεται ένα αρχείο μνήμης, ατομικής και συλλογικής.

Mustang (2015) της Deniz Gamze Ergüven

Βαθιά στην αγροτική Ανατολία, πέντε έφηβες αδερφές αρχίζουν να δοκιμάζουν τη σεξουαλικότητά τους, κάνοντας διστακτικά τα πρώτα τους ασταθή βήματα προς την ενηλικίωση. Η συντηρητική κοινότητα γύρω τους ανταποκρίνεται σε αυτή την ωρίμανση με  πανικό.

Μου φάνηκε εξαιρετικά ενδιαφέρον το ότι η ομορφιά των πρωταγωνιστριών τις καθιστά αυθαίρετα  ύποπτες ως προς την ηθική τους. Και σε μια κουλτούρα στην οποία η αξία μιας γυναίκας εξακολουθεί να μετράται από το γάμο της, αυτό είναι ένα σοβαρό πλήγμα στις προοπτικές τους. Η γιαγιά που τις ανέθρεψε, από την στιγμή που έμειναν ορφανές, υποκύπτει στις πιέσεις των ανδρών της οικογένειας και πετσοκόβει την ελευθερία των κοριτσιών. Μετά την υποβολή των τριών μεγαλύτερων σε ιατρικές επιθεωρήσεις για να ελεγεχθεί η καθαρότητά τους, τα παράθυρα σφραγίζονται και το σπίτι μετατρέπεται σε «εργοστάσιο παραγωγής συζύγων». Εν τω μεταξύ, ο νεότερη, η Lale, που αφηγείται την ταινία, ονειρεύεται να αναλάβει τα ηνία της  ζωής της και να δραπετεύσει στην Κωνσταντινούπολη.

Η θηλυκότητα και η σεξουαλικότητα έχουν κεντρική θέση στο Mustang, που ταυτόχρονα αποτελεί θεωρώ και μια ωδή στη νεότητα.  Η νεολαία, σε αυτόν τον πολιτισμό, όπως και σε άλλους ανά ολόκληρο τον κόσμο, θυσιάζεται τόσο συχνά στην επιδίωξη κάποιου είδους παραμορφωμένης αγνότητας. Το Mustang είναι μια παθιασμένη αντίδραση σε ένα τέτοιο δόγμα, ένας πανέμορφος, ειλικρινής ισχυρισμός ότι είναι δικαίωμά σου να ζεις όπως εσύ θέλεις.

Monsieur Lazhar (2011) του Philippe Falardeau

Η απαράδεκτη αλήθεια και τα  χρήσιμα ψέματα: το “Monsieur Lazhar”, αποτελεί μια γαλλόφωνη ταινία  για την παιδικότητα και την ευαισθησία που κουβαλά, το θάνατο, τη θλίψη και τους ταγούς που χρειάζεται κάθε ανθρώπινη ψυχή, όταν πελαγώνει.

Παρακολουθούμε μια ιστορία με σκοτεινούς και βαθείς απόηχους που μπορεί να έχουν τη δύναμη να θεραπεύσουν: μια μαθητική τάξη καλείται να αντιμετωπίσει την αυτοκτονία της δασκάλας της, μιας γυναίκας της οποίας η προσπάθεια να παρηγορήσει ένα νεαρό αγόρι με μια αγκαλιά παρερμηνεύθηκε. O κύριος Λαζάρ, από την Αλγερία, προτείνει τον εαυτό του ως αντικαταστάτη της. Από τη στιγμή που προσλαμβάνεται κάνει τα πάντα για να έρθει πιο κοντά στα παιδιά, να τους συμπαρασταθεί και να τους εξηγήσει την ανεξήγητη ακόμη και για τους μεγάλους πολλές φορές δύναμη της απώλειας. Ωστόσο, κανείς απ’ τους συναδέλφους, τους γονείς, ακόμη και τα παιδιά, δεν γνωρίζει το παρελθόν του κυρίου Lazhar και ότι από στιγμή σε στιγμή μπορεί ν’ απελαθεί.

Ποιοι είμαστε? Το πρόσωπο που πιστεύουμε ότι είμαστε, ή το πρόσωπο που ο κόσμος μας αναγνωρίζει; Είμαστε δημιουργός ή καταστροφέας; Πολιτισμένος ή παρακμιακός; Επαγγελματίας ή τεμπέλης; Σημαντικός ή περιττός; Τι γίνεται αν η ειλικρίνεια του ατόμου λαμβάνεται ως σκληρότητα ή  η ευαισθησία του ατόμου ως αδυναμία; Εάν οι καλύτερες ποιότητες και τα ταλέντα μας δεν γίνονται αντιληπτές από τον κόσμο, υπάρχουν όντως; Είναι ψέματα αποδεκτά – μερικές φορές, ή ποτέ; Υπάρχουν στιγμές που τα ψέματα, όπως η τέχνη, όπως η μυθοπλασία, είναι σε θέση να πουν μια μοναδική αλήθεια; Ο Καναδός Φιλίπ Φαλαρντό διασκεύασε με γενναιότητα και σπουδή ένα μονόπρακτο για έναν χαρακτήρα, το έκανε πιο πολύπλοκο, πολυσήμαντο και βαθύ. Μέσω του Laazhar αποκτούμε μια προνομιακή ματιά στα εκπληκτικά πράγματα που συμβαίνουν πίσω από τις πόρτες της τάξης.

Μια από τις απολαυστικότερες προσφορές της ταινίας για μένα, είναι πως η πρωταγωνισθείσα τάξη βρίθει από επιβλητικούς χαρακτήρες. Δεν μας τους συστήνονται όλοι διεξοδικά, αλλά κάθε φορά που η κάμερα περνά από τα φωτεινά, περίεργα πρόσωπά τους, θα βρείτε κάποιον νέο που θα θέλετε να γνωρίσετε καλύτερα. Η ταινία αντλεί την ψυχή της από τον Lazhar, τον ταλαντούχο και ιδιοσυγκρασιακό κι επικοινωνιακό δάσκαλο-κεντρικό ήρωα, αλλά η προσωπικότητά της ως φιλμ αντλείται από τη ζωτικότητα των μαθητών.

Όπως λέει κι ο ήρωας μας, «Μια τάξη είναι ένας τόπος φιλίας, δουλειάς και ευγένειας … ένας τόπος ζωής».

Little Miss Sunshine (2006) των Jonathan Dayton, Valerie Faris

Η μαμά Sheryl προσκολλημένη στο πρόγραμμα και τους τύπους προσπαθώντας να διατηρήσει τις στοιχειώδεις ισορροπίες , o τελειομανής μπαμπάς Richard, που εξετάζει τα πάντα υπό το πρίσμα του αμερικανικού ιδεώδους ‘επιτυχία ή θάνατος’ ,o μεγάλος αδερφός Dwayne που επαναστατεί με το δικό του ιδιαίτερο τρόπο, διαβάζοντας Προυστ και Νίτσε, o παππούς Edwin εθισμένος στα ναρκωτικά, o θείος Frank που μόλις έχει γλιτώσει από μια απόπειρα αυτοκτονίας και η μικρή Olive, που ονειρεύεται να συμμετάσχει σε παιδικό διαγωνισμό ομορφιάς. Αυτή είναι η οικογένεια Hoover. Όλοι μαζί κλείνονται σ’ ένα παλιό κίτρινο βαν για το κυνήγι ενός ονείρου – τη συμμετοχή της μικρής Ολιβ στον διαγωνισμό Little Miss Sunshine- που ανάθεμα αν κανείς από αυτούς πιστεύει πραγματικά.

Επιδερμικά, το Little Miss Sunshine φαίνεται να είναι μια ταινία που ενισχύει την κυρίαρχη ιδεολογία του american dream.Η οικογένεια σαφώς διαθέτει κώδικες περισσότερο συμβατούς με την εκεί κοινωνία, αλλά επαγωγικά μπορούν να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα για κάθε δυτικό σπίτι. Μήπως άλλωστε δεν είμαστε από καιρό ηθελημένα δεμένοι στο άρμα του δυτικού τρόπου ζωής και συμπεριφοράς ακόμα και στη χώρα μας, παριστάνοντας με κομπασμό τους διαφορετικούς; Η δε κοινωνία, αν και εμφανίζεται σε τρίτο επίπεδο, προλαβαίνει να δείξει κομμάτια του αληθινού της προσώπου, καθόλου ελκυστικά τις περισσότερες φορές.

Το Little Miss Sunshine προσφέρει μια κριτική ματιά στη σύγχρονη ζωή. Ο τέλειος γάμος δεν υπάρχει και το τι ορίζει  η κοινωνία ως ιδανικό άνθρωπο έχει γίνει μια ανεύθυνη διαταγή. Το πνεύμα του φιλμ κινείται σύμφωνα με την προοπτική αντίληψη του Nietzsche για την αλήθεια, οι αξίες είναι υποκειμενικές, αφού όλες προέρχονται από την προοπτική κάποιου. Επομένως, οι μαζικές αξίες που υπαγορεύει ο σύχρονος κόσμος πρέπει να θεωρούνται υποκειμενικές, όχι πραγματικές.

Όπως καταλαβαίνει ο Dwayne, ξεκλειδώνουμε τις δυνατότητές μας για ευτυχία όταν απορρίπτουμε την προσπάθεια της κοινωνίας να αξιολογεί συνεχώς τη ζωή μας και να καθορίζει την αξία μας βάσει των εξωτερικών μας χαρακτηριστικών. «Γάμα τους διαγωνισμούς ομορφιάς,» καταλήγει ο Dwayne. «Η ζωή είναι συνεχείς διαγωνισμοί ομορφιάς, ο ένας μετά τον άλλο.»